Yetişkin ve Yaşlılarda Zihin Kuramının Ölçülmesi ve Zihin Kuramı Performansında Yaşa Bağlı Değişiklikler

Abstract

Zihin kuramı, diğer bireylerin duygularını ve zihinsel durumlarını anlama yetisini ifade eder ve sosyal etkileşimde bulunabilmek için gerekli olan temel bir sosyal bilişsel yetidir. Uluslararası alan yazınla paralel olarak ülkemizde zihin kuramının çocukluk döneminde ele alındığı oldukça çalışma olmasına rağmen, yetişkinlik ve yaşlılık dönemindeki bireylerde zihin kuramını ele alan sınırlı sayıda araştırma bulunmaktadır. Bu bağlamda bu derlemede öncelikle zihin kuramının tanımı ve türlerine değinilerek yetişkinlerde zihin kuramı ile ilgili yapılan ilk çalışmalardan bir tanesi olan Happé ve arkadaşları (1998) ile diğer araştırmacıların sıklıkla kullandıkları zihin kuramı görevleri ile ilgili bilgi verilmiştir. İzleyen bölümlerde ise genç ve yaşlı bireylerin zihin kuramı açısından karşılaştırıldığı güncel araştırma bulgularına yer verilmiştir. İncelenen araştırma bulgularının sonuçları, zihin kuramının afektif ve bilişsel olmak üzere iki bileşene ayrıldığını ve yetişkin bireylerin zihin kuramı performanslarını ölçmek amacıyla bu bileşenlere yönelik çeşitli test ve görevlerin kullanıldığını göstermektedir. Ayrıca pozitron emisyon tomografisi başta olmak üzere çeşitli nöro görüntüleme tekniklerinin kullanıldığı çalışmalar zihin kuramının sol medial frontal girus gibi beynin bazı spesifik bölgeleri ile ilişkili olduğunu ortaya koymuştur. Bununla birlikte, alan yazında zihin kuramı yetisinin değerlendirmek amacıyla en sık kullanılan test ve görevlerin hikâyeler, gözlerden zihin okuma testi, videolar, yanlış inanç ve gaf yapma testi olduğu görülmüştür. Ayrıca, zihin kuramını değerlendirmek amacıyla 9 Eylül Zihin Teorisi Ölçeği gibi ülkemizde geliştirilmiş zihin kuramı ölçeklerinin de olduğu görülmüştür. Son olarak, zihin kuramının türlerine göre değişmekle birlikte genç ve yaşlı bireylerin karşılaştırıldığı birçok çalışma yaşla birlikte zihin kuramındaki performansının genel olarak azaldığına işaret etmektedir.