Türkiye’de İktisadi Krizlerin Toplam Vergi Gelirleri Üzerindeki Etkisi

Abstract

Ekonomik İstikrarın sağlanmasında vergiler maliye politikası araçları içerisinde büyük öneme sahiptir. Türkiye gibi gelişmekte olan ülkeler ekonomik gelişmelerden etkilenmekte ve ekonomik kriz dönemlerinde vergi gelirlerinin değişiklik göstermesi söz konusu olabilmektedir. Bu çalışmada Türkiye'de 1988-2016 yılları arasında vergi gelirleri ile kişi başı gayri safi yurtiçi hâsıla, kayıt dışı ekonomi, ekonomik büyüme ve krizler arasındaki ilişki en küçük kareler yöntemiyle tahmin edilmektedir. Elde edilen sonuçlara göre vergi gelirleri ve Kişi başı gayrisafi yurtiçi hasıla arasında aynı yönlü ilişki gözlenirken, vergi gelirleri ile kayıt dışı ekonomi ve ekonomik büyüme değişkenleri arasındaki ilişkinin ters yönlü olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Ayrıca 1990Ayrıca , 1994Ayrıca , 2008 krizlerinin vergi gelirleri üzerinde negatif etkiye sahip oldukları sonucuna ulaşılmıştır. 2001 krizinin ise vergi gelirleri üzerinde anlamlı bir etkileri olmadığı sonucuna ulaşılmıştır. Elde edilen sonuçlara göre hükümetlerin kişisel geliri artırmaya yönelik tedbir almaları, vergi tarife yapılarını gelir esnekliğini kolaylaştıracak şekilde düzenlemeleri, vergi indirimi uygulamalarına gitmeleri, vergi kayıp ve kaçaklarını azaltmaları ile vergi bilinci ve ahlakını yükseltmeleri gerekmektedir.

Türkiye’de Mali Af Programlarının Vergi Sistemi Üzerindeki Etkileri

“…Hatta Stella (1991)'ya göre iyi yönetilemeyen mali yapılandırmalar uzun vadede vergi uyumunu zedeleyerek vergi gelirlerini azaltabilir. Vergi aflarının uzun dönemde vergi gelirlerine önemli bir katkı sağlamadığını ya da negatif etkilediği, bunun temel nedeninin ise vergi uyumundaki yıpranma olduğunu ileri süren geniş bir literatür mevcuttur (Alm ve Beck, 1990;Alm ve Beck, 1993;Das-Gupta ve Mookherje, 1995;López-Laborda ve Rodrigo, 2003;Le Borgne, 2006;Alm ve ark., 2009;Kargı, 2011;Bayer ve ark., 2015;Luitel ve Tosun, 2014;Kaya, 2014;Bozdoğan ve Şimşek, 2018;Güler, 2020). Örneğin Alm ve Beck (1990)'in teorik temellendirmesine göre mali yapılandırmalar ile kısa dönemde kamu kaynağı elde edilse dahi özellikle tekrar eden uygulamalar uzun dönemde vergi gelirlerin azalmasını beraberinde getirecektir.…”

“…Gerçekten vergi afları uzun dönemde ek kaynak oluşturma ya da gelir yaratma potansiyelini kaybetmekte ve vergi gelirlerini negatif yönlü etkilemektedir. Güler (2020) ise Türkiye özelinde 2010 yılı sonrasında çıkarılan vergi aflarının vergi gelirleri üzerindeki etkilerini olay analiziyle irdelemiştir. Elde edilen sonuçlara göre çıkarılan vergi aflarının vergi gelirleri üzerinde özellikle kısa vadede istatistiksel olarak anlamlı bir etkisi bulunmamaktadır.…”

Türkiye’de Vergi Afları ile Vergi Gelirleri İlişkisi: Kırık Camlar Kuramı için Ampirik Kanıtlar

“…(2018), Berksoy & Kırçiçek (2018), Bozdoğan & Şimşek (2018), Ekinci vd. (2019), Güler (2020), Sunar & Kırbaş (2022), Karagöz (2022), Çelikay & Doğankollu (2023) vs. yer almaktadır. Türkiye için yapılan çalışmalarda genellikle vergi aflarının vergi gelirleri üzerinde önemli bir etkisinin olmadığı ifade edilmektedir (Çelikay & Doğankollu, 2023;Karagöz, 2022;Güler, 2020;Akbelen vd., 2018;Şanver, 2018;Villalba, 2017;Kaya, 2014;Kara, 2014;Kargı, 2011).…”

“…(2019), Güler (2020), Sunar & Kırbaş (2022), Karagöz (2022), Çelikay & Doğankollu (2023) vs. yer almaktadır. Türkiye için yapılan çalışmalarda genellikle vergi aflarının vergi gelirleri üzerinde önemli bir etkisinin olmadığı ifade edilmektedir (Çelikay & Doğankollu, 2023;Karagöz, 2022;Güler, 2020;Akbelen vd., 2018;Şanver, 2018;Villalba, 2017;Kaya, 2014;Kara, 2014;Kargı, 2011). Ancak vergi aflarının vergi gelirleri veya vergi uyumu üzerinde pozitif etkilerine dâir sınırlı sonuçlar sunan çalışmalar da mevcuttur (Güler, 2015;Bozdoğan & Şimşek, 2018;Yücedoğru & Sarisoy, 2020;Kahraman & Öz Yalaman, 2021;Gözen & Temür, 2022;Çelikay & Doğankollu, 2023).…”

“…Türkiye'de sıklıkla aflara başvurulması, affın siyasi bir kazanım potansiyeline sahip olduğunun ve vergi sistemindeki sorunların bir göstergesi (mükelleflerin uyumunu azaltan, vergi idaresinin etkinsiz olduğu vs.) olarak da köklü bir vergi reformuna ihtiyaç duyulduğunun bir göstergesidir (Savaşan, 2006a: 57). Türkiye'de vergi aflarına hükümetlerin oy maksimizasyonu gibi sadece siyasi kaygılarla yaklaştığını söylemenin eksik olacağının; ekonomik ve siyasi maliyetinin düşük olması, tasarruf yetersizliği, mali sistemin yapısal sorunları, ekonomik istikrar, mali krizler, serbestleşme ve vergi uyumlaştırması gibi faktörlerin de afların çıkarılmasında güçlü payının olduğunun belirtilmesinde fayda vardır (Güler, 2020). Bu sebepledir ki, Türkiye Cumhuriyeti Devleti'nin kuruluşundan itibaren çeşitli nedenlerle vergi aflarına sıklıkla başvurulduğu görülmektedir.…”