Türk Ve Kizilderi̇li̇ Kültüründe Turkuaz Renk Kullanimi

Abstract

Renk günlük hayatın bir parçası ve vazgeçilmez unsuru olup hayatımızın her aşamasında karşımıza çıkmaktadır. Yaşamın bir parçası olan renk özel günlerde, sevinçte, mutlulukta hüzünde, hastalıkta, sağlıkta karşımıza çıkarak hayatımıza yön vermiştir. Renkler anlatım ve aktarım güçleriyle birer iletişim aracı olmuştur. Bu iletişim araçlarından biriside Türk kültür ve sanatında sıklıkla karşımıza çıkan turkuaz rengidir.
 Turkuaz renk Sözlük anlamı olarak “yeşile çalan açık mavi” şeklinde açıklanmaktadır. Fransızca anlamı ise “Türk taşı, mavi renkli süs taşı” Türk mavisi anlamına gelen turkuaz kelimesi kullanılmadan önce Farsça “piruze” kelimesinden alınan “firuze” kelimesi kullanılmaktadır.
 Türk kültür ve sanatı ile özdeşleşen turkuaz rengi, Orta Asya’dan günümüze kadar birçok Türk topluluklarında, Selçuklularda ve Osmanlı döneminde sıklıkla kullanılarak literatüre Türk rengi olarak geçmiştir. Genellikle mimari yapılarda, camilerde, çinilerde, seramiklerde ve günlük kullanım eşyalarında kullanılan turkuaz rengi, Osmanlı döneminde firuze rengi olarak kullanılmıştır.
 Türk kültür ve sanatının izlerini, benzerliklerini farklı kıtalarda araştırmak amacı ile; farklı tarihlerde alan ve literatür araştırması yapılmıştır. Kızılderili kültürünün yer aldığı Amerikan Ulusal Yerli Müzesinde (“National Museum of the American Indian”) incelenen birçok objede; desen, motif, sembol, simgeler, kıyafetler, aksesuarlar ve takılarda turkuaz renginin kullanıldığı tespit edilmiştir. Sınır komşusu olmayan başka bir kıtada, literatürde Türk rengi olarak bilinen bu rengin Türk kültür ve sanatıyla bağlantısı olup olmadığının tespiti için bu araştırma yapılmıştır.
 Konuyla ilintili olarak 2015 yılında Amerika kıtasında yer alan Kuzey Amerika’da Arizona, New Mexico, Colorado, Utah, Chinle, Gallup, Hubel, Santa Fe, Shiprock, Ganado, Albuquerque, bölgelerine gidilerek Kızılderili kültür ve sanatının incelendiği saha araştırması yapılmıştır. 
 Türk sanatında ve Kızılderili kültüründe turkuaz renk farklı yerlerde, farklı şekillerde kullanılmış olsa da yükledikleri manada bir paralellik olduğu kanısına varılmıştır. İki toplum da turkuaz rengini kültürlerinin bir parçası yapmıştır. Turkuaz rengine mitolojik anlamlar yüklenerek kutsallaştırmışlardır.
 Amerika yerlileri için de turkuaz birçok anlam yüklenen önemli renklerden biridir. Turkuazın renginin, Kızılderililer arasında her zaman prestiji ve gücü temsil ettiğine inanılmaktadır. Navajo kabilesi olarak bilinen Amerika Birleşik Devletinin önemli yerli kabilelerinden biri olan bu toplulukta, turkuaz rengi ve taşları çok yaygındır. 
 Yapılan kaynak araştırmalarında da Kuzey Amerika’daki en büyük Kızılderili yerleşim alanı olan ve rezervasyon alanı olarak adlandırılan bölgede bulunan Amerikan Kızılderililerini, turkuaz rengini sıklıkla kullandıkları anlaşılmıştır. Araştırma esnasında; Kızılderili kilimlerinde, kıyafetlerinde, mokasen denilen boncuk ayakkabılarda, çantalarda, takılarda ve birçok objenin süslemesinde turkuaz taşının kullanıldığı, turkuaz rengi boncukların da özellikle ayakkabı vb. günlük kullanım eşyalarının süslemelerinde tercih edildiği görülmektedir. Hem Türk hem de Kızılderili kültür ve sanatında turkuazın renk olarak da kutsallaştırıldığı anlaşılmaktadır.
 Kızılderili topluluklarını turkuaz taşını ve rengini sıkça kullanmasının sebebi ise turkuaz taşının dünyadaki çıkarıldığı maden yataklarından bir tanesinin de bu bölgede olmasıdır. Araştırma başlangıcında Türk rengi olarak literatürde yerini alan bu rengin ABD kıtasına nasıl gittiği ve niçin kullanıldığı araştırılmak istense de çıkan sonuç orada turkuaz taşı maden yataklarının çok olması ile açıklanabilir. Sadece kültürler arasında renksel bir benzerlik gibi görülen bu benzerliğin iki kültürde de bu renge mistik anlam yüklenmesi şeklinde açıklanabilir.