Transformacja form korytowych na przykładzie aluwiów piaskodennych rzek roztokowych środkowego vistulianu w Kotlinie Toruńskiej

Abstract

Zarys treści: Wyniki badań sedymentologicznych prowadzonych w północnej części Kotliny Toruńskiej pozwoliły na rozpoznanie zmian architektury środowiska sedymentacji korytowej piaskodennych rzek roztokowych. Rzeki te funkcjonowały w czasie środkowego vistulianu, a ich osady należą do górnego ogniwa formacji z Zielonczyna. Ewolucja sedymentacji fluwialnej następowała w dwóch fazach, którym odpowiadają odmienne formy korytowe. W pierwszej fazie dno koryta roztokowego zdominowane było przez pojedyncze odsypy poprzeczne, zaś w drugiej doszło do rozwoju złożonych odsypów śródkorytowych w wyniku łączenia się odsypów pojedynczych. Główną przyczyną transformacji morfologii koryta rzeki była zmiana reżimu rzek z niwalnego na proglacjalny w czasie awansu czoła lądolodu w stadiale głównym zlodowacenia wisły oraz rozwój systemu pradolinnego. Transformacja morfologii koryt skutkowała także wzrostem tempa agradacji ich osadów.Słowa kluczowe: piaskodenna rzeka roztokowa, odsypy proste i złożone, pradolina, zlodowacenie wisły Abstract: The results of sedimentological research documented changes of architectural elements of fluvial sedimentary environment of sand-bed braided rivers in the Toruń Basin. These rivers existed at the middle Weichselian and their deposits belong to the upper member of Zielonczyn Formation. The evolution of fluvial sedimentation took place in the two phases, which correspond to different channel macroforms. The braided river bed was dominated by a unit bars during the first phase, while in the second phase were evolved compound mid-channel bars as a result of the amalgamation of unit bars. The main causes of the transformation of river channel morphology in the area of the Toruń Basin during the Weichselian glaciation included changes in river regime from nival to proglacial and development of ice-marginal valley. Transformation of channel morphology resulted in an increase in the aggradation rate.Key words: sand-bed braided river, unit and compound bars, pradolina, Weichselian Glaciation WstępZmiany warunków klimatycznych, jakie miały miejsce w czasie zlodowacenia wisły, wpływały na intensywność procesów agradacji osadów lub erozji rzecznej oraz powodowały transformacje układów koryt rzecznych (Vandenberghe 1993, Krzyszkowski 1995, 1996, Huisink 2000, van Huissteden, Kasse 2001, Zieliński, Goździk 2001, Starkel 2002, Starkel i in. 2007, Zieliński 2007. Efektem tej transformacji były zmiany parametrów hydraulicznych rzek, takich jak głębokość i szerokość koryta, spadek oraz prędkość i moc strumienia. Dodatkowym czynnikiem, który w czasie zlodowacenia miał wpływ na transformację układów koryt rzecznych, były zmiany w sposobie ich zasilania. Zasilanie to mogło odbywać się wyłącznie za pośrednictwem wód roztopowych -reżim proglacjalny rzek (lodowcowy) lub wyłącznie rzek pły-nących z obszaru niezlodowaconego -reżim niwalny. Pośrednią pozycję zajmuje reżim pra dolinny, w którym zasilanie rzeki (przepływu pradolinnego) odbywało się