Sağlık Okuryazarlığının Değerlendirilmesinde Kullanılan Araçlar

Abstract

ÖZSağlık okuryazarlığı günümüzde, sağlığın teşviki ve geliştirilmesi için temel bir belirleyici olarak karşımıza çıkmaktadır. Çağımızda, bilgiye erişimin kolaylaşması, insan ömrünün uzaması, kronik hastalıkların artması, bunlara yönelik sağlık hizmetlerinde değişim arayışları gibi yaşanan değişiklikler ile birlikte sağlık okuryazarlığının önemi artmıştır. Günümüzde bireylerin sağlık konusunda yeterli bilgi düzeyine, farkındalığa ve doğru tutum ve davranış geliştirme yeteneğine sahip olması, sağlık çalışanlarını daha iyi anlayabilmesi, sağlık kararlarına katılımda aktif rol alabilmesi, daha kaliteli sağlık hizmetlerinden yararlanabilmesi beklenmektedir. Bu nedenle öncelikle bireylerin sağlık okuryazarlığı düzeyinin belirlenmesi önem kazanmaktadır. Sağlık okuryazarlığı düzeyinin belirlenmesi, hemşire profesyonellerin sağlık eğitimi ve danışmanlık rollerini yerine getirmede anahtar role sahiptir. Dünyada karmaşık toplumların oluşması, insanların sağlıkla ilgili doğru ve yanlış bilgilerle bombardımana tutulması ve karmaşık sağlık ve eğitim sistemleriyle karşılaşılması, sağlık okuryazarlığı düzeyini belirlemeyi zorlaştırmaktadır. Sağlık okuryazarlığı, bireylerin kültürel ve sosyal boyutları göz önünde bulundurularak güvenilir ve geçerli ölçme araçları ile değerlendirilmeli ve sonuçlara göre önlemler alınmalı, eğitimler planlanmalıdır. Bu derlemede sağlık okuryazarlığının ölçümünde ülkemizde ve dünyada kullanılan ölçüm araçları, ölçüm araçlarının amaçları ve ölçüm araçlarının geçerlik ve güvenirliklerinin paylaşılması amaçlanmaktadır. ABSTRACTHealth literacy is nowadays considered to be a vital determinant of health promotion. Today, health literacy has acquired greater importance as a result of the increase in access to information, elongation of human life, increased incidences of chronic disease and the search for changes in the healthcare services provided for chronic disorders. Individuals today are expected to have sufficient knowledge, awareness and ability to develop correct attitudes and behaviors about health, to better understand health workers, to take an active role in participation in health decisions and to benefit from higher quality health services. Therefore, it is important to determine the health literacy level of individuals, as this can play a key role for nurses in fulfilling the health education and counseling roles. The emergence of complex societies in the world, the continuous exposure of people to both accurate and inaccurate health information and encountering complex health and education systems make it difficult to determine the level of health literacy. Health literacy should be evaluated with reliable and valid measurement tools considering the cultural and social dimensions of individuals and measures should be taken according to the results and trainings should be planned. This review investigates the tools used in the measurement of health literacy levels in Turkey and the World, as well as their purposes and validity and reliability.

Sağlık Okuryazarlığının Değerlendirilmesinde Kullanılan Türkçe Ölçekler

“…4 İlk başlarda sağlık okuryazarlığı; sadece bireyin sağlık bilgilerini okuma, anlama ve tıbbi talimatlara uyma yeteneği olarak tanımlanmıştır. 5,10 Daha sonra, 1993 yılında Nutbeam ve Wise tarafından "Bireyin sağlığı için sağlık bilgisine ulaşması, anlaması ve bu bilgiye uygun davranış geliştirmesi" tanımlaması yapılmıştır. 1998 yılında Nutbeam'in Dünya Sağlık Örgütü adına hazırladığı "Sağlığın Geliştirilmesi Sözlüğü"nde (Health Promotion Glossary) de, "Bireylerin, sağlığını geliştirecek ve sürdürecek şekilde bilgiye erişme, bilgiyi anlama ve kullanma becerisi ve motivasyonunu belirleyen bilişsel ve sosyal becerileri temsil eder."…”

“…1 Masstricht Üniversitesi'nden Sorensen ve arkadaşları ise 2012 yılında "okuryazarlıkla bağlantılı, insanların sağlıklarıyla ilgili olarak günlük yaşamlarında karar almak, yaşam kalitelerini yükseltmek ve sürdürmek için sağlıklarını geliştirme ve hastalıklarını önleme amacıyla gerekli sağlık bilgisine erişme, anlama, değer biçme ve bilgiyi kullanmayı sağlayacak bilgi, motivasyon ve yeterlilik" şeklinde tanımlama yapmıştır. 9,10…”

“…Zaman içerisinde birçok yeni ölçme aracı daha geliştirilmiş olup, günümüzde sayıları giderek artmaktadır. İdeal ölçüm; kısa, hızlı uygulanabilir ve güvenilir olmalıdır 1,10,14 . Günümüzde Sağlık okuryazarlığını değerlendirmekte kullanılan bazı ölçekler dilimize çevrilmiştir.…”

“…Weiss ve arkadaşları tarafından 2005 yılında geliştirilmiştir. 10,19 6 sorudan oluşur ve bireyin bir besin maddesi üzerindeki etiketi okuma ve anlama seviyesini ölçer. Testin ilk 4 sorusu hesaplama ve sayısal beceri, son iki sorusu ise etiketteki uygun bilgi parçasını bulma becerisine yöneliktir.…”

“…Testin ilk 4 sorusu hesaplama ve sayısal beceri, son iki sorusu ise etiketteki uygun bilgi parçasını bulma becerisine yöneliktir. 10 Her doğru cevap için 1 puan verilmektedir. Dört sorudan daha az doğru cevaplama "düşük sağlık okuryazarlığı", 5-6 soru doğru cevaplama "düşük sağlık okuryazarlığı ihtimali az" olarak değerlendirilmektedir.…”