The Di̇ffi̇culti̇es Faced by Teachers of Culture and Ethi̇cs i̇n Usi̇ng İnstructi̇onal Materi̇als Duri̇ng the Teachi̇ng Process

Abstract

Öğretim materyalleri öğrenme ve öğretmeleri etkinleştirmek ve verimliliği artırmak için kullanılan her türlü araç gereç ve malzemelerdir. Din öğretiminde öğretim materyalleri kolay, kalıcı, ekonomik, somut ve etkileyici öğrenmelerin gerçekleşmesini, öğrenenlerin ilgi ve dikkatini çekerek öğrenme sürecine aktif katılmalarını sağlamakta ve öğretmenlere etkili bir din öğretimi ortamı tasarlama fırsatı sunmaktadırlar. Öğretmenler materyal tasarlama, hazırlama ve kullanma basamaklarından oluşan materyal kullanım süreçlerinde çeşitli sorunlarla karşılaşabilmektedirler. Bu süreçlerde karşılaşılan sorunlarsa kullanılan materyallerin etkisini azaltmakta, emek, maliyet ve zaman kaybına neden olmakta ve öğretmen, öğrenci, öğretim ortamı, fiziki ve finansal kaynaklar gibi eğitim sistemindeki öğelerin işlevini olumsuz yönden etkilemektedir. Buna göre öğretim materyalleriyle ilgili sorunların tespiti ve bu sorunlara yönelik çözüm önerilerinin geliştirilmesi etkili bir öğrenme öğretme sürecinin hazırlanmasına katkı sağlayacaktır. Bu öneme rağmen literatürde Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi öğretmenlerinin materyal kullanım yeterlikleri ve materyal kullanım durumları araştırılmışken öğretmenlerin materyal kullanım süreçlerinde karşılaştıkları sorunların neler olduğu, bu sorunların çeşit ve nedenlerinin neler olduğu konusunu inceleyen bir araştırma tespit edilememiştir. Bu hedef doğrultusunda hazırlanan çalışmanın amacı, Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi öğretmenlerinin öğretim materyallerini kullanım süreçlerinde karşılaştıkları sorunları belirlemektir. Çalışma öğretmenlerin materyal tasarlama, hazırlama ve kullanma süreçlerinde hangi sorunlarla karşılaştıklarını, bu sorunların nedenlerini ve bu sorunlara yönelik çözüm önerilerini kapsamlı bir şekilde incelediği için literatüre katkı sağlayacaktır. Ayrıca çalışmada öğretmenlerin öğretim materyali kullanım süreçlerinde karşılaştıkları sorunlar araştırmacı gözlemleri ve katılımcı görüşleri birlikteliğinde irdelendiği için çalışma özgün bir özellik taşımaktadır. Bunlar da çalışmanın önemini ortaya koymaktadır. Çalışmada nitel yöntemlerden durum çalışması deseni kullanılmıştır. Çalışma, Bitlis il merkezinde amaçlı örneklem yöntemi kullanılarak çalışmaya gönüllü olarak katılan dokuz Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi öğretmeniyle yapılmıştır. Araştırma problemini derinlemesine analiz etmek için gözlemler altı ortaokulla sınırlandırılmıştır. Çalışmada veri toplama aracı olarak yarı yapılandırılmış görüşme formu ve gözlem formu kullanılmıştır. Görüşmeler öğretmenlerle yüz yüze yapılmış, gözlemlerse öğretmenlerin görev yaptıkları sınıflarda/okullarda toplan 48 ders saatinde yapılmıştır. Görüşme ve gözlemlerden toplanan veriler önce transkript edilerek bilgisayar ortamına aktarılmış, daha sonra veriler üzerinde içerik analizi yapılmıştır. Ulaşılan bulgular ise tablo biçiminde sunulmuş ve yorumlanmıştır. Bulgularda, öğretmenlerin öğretim materyali kullanım süreçlerinde karşılaştıkları sorunlar: Materyal, okul, ders, öğrenci ve öğretmen temaları altında toplanmıştır. Materyal teması altında öğretmenlerin materyalleri temin edememeleri, kullanılan materyallerin tasarımsal ve donanımsal yetersizlikleri ve materyallerin yüksek maliyetli olmaları sorunları tespit edilmiştir. Okul teması altında okul imkânlarının yetersiz olması, okul idaresinin öğretim materyallerine ilgisiz kalması ve sınıfların kalabalık olması sorunları tespit edilmiştir. Ders teması altında ders saatlerinin az olması ve din öğretimi derslerinin soyut içerikli olması sorunları tespit edilmiştir. Öğrenci teması altında öğrencilerin öğretim materyallerine ilgisiz kalmaları, materyalleri amacı dışında kullanmaları, maddi durumlarının yetersiz olması ve öğretim materyallerini kutsal görmeleri sorunları tespit edilmiştir. Öğretmen teması altında ise öğretmenlerin öğretim materyallerine ilgisiz kalmaları, ders yüklerinin fazla olması, öğretim materyalleriyle ilgili iş birliği yapmada yetersiz kalmaları ve öğretim materyalleri hakkında bilgi/beceri eksiklikleri sorunları tespit edilmiştir. Araştırmada tespit edilen sorunlar da öğretim materyallerinden yeterli düzeyde verim sağlanamamasına, zaman, emek ve maliyet kaybına, öğrencilerin ilgi ve dikkatlerinin dağılmasına, sınıfta gürültü, ders dışı uğraş, düzensizlik gibi sınıf yönetimiyle ilgili çeşitli problemlerin çıkmasına neden olduğu söylenebilir. Sonuç olarak öğ-retmenlerin öğretim materyali kullanım süreçlerinde karşılaştıkları sorunların büyük çoğunluğunun, öğretmenlerin öğretim materyalleriyle ilgili bilgi, ilgi ve beceri eksikliklerinden kaynaklandığı söylenebilir. Bununla birlikte imkân eksikliği, maddi durum yetersizliği ve materyal niteliği gibi dışsal etkenlerin de öğretim materyalleriyle ilgili çeşitli sorunların ortaya çıkmasına neden olduğu söylenebilir. Araştırmada tespit edilen sorunların çözümüne yönelik Milli Eğitim Bakanlığı’na, üniversitelere, öğretmenlere ve araştırmacılara çeşitli öneriler sunulmuştur.