Teorija racionalnog izbora – alternative i kritike

Abstract

Temeljne postavke teorije racionalnog izbora su sljedeće: (A1) ponašanje se može objasniti kao izbor između alternativa; (A2) sklonosti, uvjerenja i ograničenja aktera glavne su determinante ponašanja; (A3) sklonosti aktera moraju ispunjavati određene uvjete kao što su potpunost i tranzitivnost; i (A4) pojedinci odabiru optimalne alternative s obzirom na svoje sklonosti, uvjerenja i ograničenja. Međutim, primjenom teorije racionalnog izbora u sve većem broju istraživačkih područja sve je jasnija postala empirijska neadekvatnost ovog skupa restriktivnih premisa, što je zagovornike teorije racionalnog izbora potaknulo da usvoje širu verziju koja odbacuje pretpostavku (A4) i dopušta širi raspon sklonosti aktera. Osim ove metateorijske reakcije, neki autori predlažu temeljitiji „popravak“ ove teorije tako što bi se napravio pomak od objašnjenja racionalnog ponašanja aktera temeljenog na maksimizaciji profita. Dva su glavna cilja ovog rada. Prvi je cilj pridonijeti razumijevanju novih koncepata, modela i teorija ljudskog ponašanja (koncept ponašanja slijeđenja pravila, racionalno-heuristički model, Elsterova varijanta teorije racionalnog izbora i modeli ekološke racionalnosti). Drugi je cilj na temelju sveobuhvatne analize sadržaja alternativnih teorijskih koncepcija racionalnoga ljudskog ponašanja dati preporuke za poboljšanje ove teorije.