Te’vîl Yöntemi Ve Mezhebî Kimliğinin Kur’ân Yorumuna Etkisi Bağlamında Rummânî’nin El-Camiʿ Li-İlmi’l-Kur’ân Adlı Tefsiri

Abstract

Muʿtezile’nin Kur’ân ve tefsir anlayışına dair görüşleri tefsir tarihinde birçok kavram ve nazariyenin tartışılmasına, sünnî müfessirlerin özellikle iʿtikadî konulardaki te’vîllerini Muʿtezile’ye muhalif bir kurguyla şekillendirmesine zemin hazırlamıştır. Böylece ayetlerin farklı yönlerden yorumlandığı bir te’vîl çeşitliliği meydana gelmiştir. Dolayısıyla Muʿtezile tefsiri, literatürde bıraktığı etki bakımından ciddi bir öneme sahiptir. Rummânî de mezhebi içerisindeki konumu ve ilmî birikimi açısından Muʿtezilî müfessirler arasında dikkat çeken bir isim olmuştur. Bununla birlikte Rummânî’nin tefsirine dair yapılan çalışmaların sınırlı olduğu söylenebilir. Bu çalışmada, müellifin tefsir yöntemi ve Muʿtezilî oluşunun ayet yorumlarına ne ölçüde yansıdığının tespiti amaçlanmaktadır. Bahsedilen amacı gerçekleştirmek için betimleyici içerik analizine başvurulmuş ve tefsirdeki mezhebî atıflar tematik olarak tasnif edilmiştir. Daha bütüncül bir değerlendirme yapabilmek adına tefsirin sınırlı bir kısmını içeren matbu nüshasının yanında, tefsir tarihinde ve çağdaş literatürde Rummânî’nin tefsirine yapılan atıflar da dikkate alınmıştır. Tefsir, ilk olarak Rummânî’nin te’vîl yöntemi ve tefsirinde başvurduğu ilimler açısından tahlil edilmektedir. Bunun yanında Rummânî’nin, Muʿtezilî esasları tefsirine ne ölçüde ve hangi kavramlarla yansıttığı analiz edilmektedir. Neticede müellifin teorik olarak bahsettiği te’vîl yöntemini tefsirine uyguladığı, mezhebî kimliğini özellikle hüsün, kubuh, aslah kavramları, Allah’ın sıfatları ve fiilleri gibi bazı konularda ayet yorumlarına tutarlı şekilde yansıttığı tespit edilmiştir.