Tarihsel Kaynaklar, Temsil ve Osmanlı Şehirleri: 937/1530 Tarihli Muhasebe-i Vilayet Defterleri’ni Dönemin Benzeri Kaynakları Arasında Konumlandırmak

Abstract

Bu çalışma tüm imparatorluk coğrafyası ölçeğinde bir Osmanlı
 şehir tarih yazımını mümkün kılacak birinci el kaynak
 ihtiyacını ve biçimini ortaya koymaktadır. Örnek olarak
 bu çerçevede birinci el tarih kaynağı olan 937/1530 tarihli
 Muhasebe-i Vilayet defterlerini incelemektedir. Ancak bu birinci
 el kaynağın veri ve içerik analizini yapmak yerine onun,
 üretildiği dönemde benzer kaynaklar arasındaki konumu,
 kapsamı ve içeriği açısından dönemi için önemini tartışmaktadır.
 Çalışma bu istisnai tahririn dönemin kaynakları,
 coğrafi kapsamı ve verisi açısından neyi temsil ettiği üzerinde
 duracaktır. Defterlerin 1520-1540 döneminde mevcut
 olan diğer tahrir defterleri arasındaki konumu incelenecek,
 defterlerde zikredilen yerleşim yerlerinin dönemin bütün
 vilayet, liva ve kazalarının ne kadarını kapsadığına değinilecek
 ve bu defterlerin içerik olarak neyin bilgisini verdiği
 gibi sorulara cevap aranacaktır. Bu sorgulama sayesinde
 Muhasebe-i Vilayet Defterleri’nin, Osmanlı şehirlerine dair
 farklı kaynak türlerinden ya da bir kaynağın farklı dönemlerdeki
 serisinden istifade ederek tek tek yerleşim ünitelerine
 dair yapılan çalışmaların ötesine geçmek için uygun bir
 zemin oluşturup oluşturmadığı görülecektir. Yapılan değerlendirme
 bu kaynakların, imparatorluğun farklı coğrafyalarında
 yer alan o dönemin 10 vilayet, 108 liva, 586 kaza
 ve 670 nefs-i kaza/nahiye/karyeyi çalışmak için temsil edici
 kaynaklar olduğunu göstermiştir. Böylece Osmanlı şehirlerini
 tanımlamaya, tasvir ve tasnife kapı aralayan bu istisnai
 kaynak, şehirlere sosyal-mekansal nitelikleri çerçevesinde
 bakmayı ve onları özgünlük ve benzerliklerine göre imparatorluk
 ölçeğinde gruplandırmayı mümkün kılmaktadır.
 Çalışma, coğrafi bilgi sistemleri (CBS) kullanılarak ilk kez
 üretilen 1530’lar eksenli Osmanlı vilayet, liva, kaza ve nefslerinin
 haritaları ve kaynaklardaki verilerin sayısallaştırması
 ile oluşan tablolar ile desteklenmiştir.