Synonimia w polskiej terminologii medycznej przełomu XIX i XX wieku. Rekonesans

Abstract

Synonyms in Polish medical terminology at the turn of the 20th century. ReconnaissanceThe paper concerns the phenomenon of synonyms in the medical terminology. On the basis of Słownik terminologii lekarskiej polskiej (Dictionary of Polish Medical Terminology, 1881) and Słownik lekarski polski (Polish Dictionary of Medicine, 1905) the author examines (in terms of a structure, origin and chronology) 88 series of synonyms (regarding illnesses) present in both dictionaries. From the examination it results that during a conscious tiding up and shaping of Polish medical terminology it was impossible to eliminate synonyms, a phenomenon undesired in every terminology. Admittedly, in the Słownik lekarski polski (Polish Dictionary of Medicine, 1905) one may observe a tendency to reduce on the number of synonyms in the series of synonyms and the general number of the series, however, scale of this phenomena is still significant. Even if, till the half of twentieth century, nearly half of series of synonyms did not survive, as it is proven by researches conducted by K. Musiołek-Choinski, phenomena of synonyms could not be eliminated. The old series of synonyms are replaced by new ones, and this situation is greatly affected by English vocabulary.

Słownik terminologii lekarskiej polskiej z 1881 roku jako przedmiot badań historyka języka polskiego

“…Jankowiak 2015a. 14 Jankowiak 2011a;2011b;2014;2015a;2015b;2015c;2016;2018a;2018b;2020a;2021;2022. 15 Inne zagadnienia, które w różnym stopniu zostały opracowane z wykorzystaniem polskiego materiału ze Słownika terminologii lekarskiej polskiej to: synonimia terminologiczna, polisemia terminologiczna, koncepcja idealnego terminu, badania porównawcze polskiej terminologii medycznej drugiej połowy XIX stulecia z XVI-i XX-wieczną terminologią.…”

“…245-252. 29 Jankowiak 2011a2011b;2015a;2015b;2016;2018a;2018b. Występowanie w Słowniku lekarskim polskim nadal takich zjawisk, jak synonimia i polisemia, pokazuje jak trudno oba te zjawiska wyeliminować z terminologii. W przypadku 76,7% szeregów synonimicznych ze Słownika… z 1881 roku są informacje o ich występowaniu nadal w Słowniku… z 1905 roku (pod tym samym hasłem obcojęzycznym, pod którym odnotowano je w leksykonie z 1881 roku, chociaż niekoniecznie w tym samym składzie), np.…”

Forgotten Poles in the history of neurology: from Flatau to Frey

“…The 19 th century marks the rise of scientific medicine, including the study of the brain. 1 Neurological studies such as the description of Shaking Palsy by James Parkinson, in 1817, or the introduction of the term neuroglia by Rudolf Virchow, in 1859, are examples of developments that occurred over this important period. 2 Not only Western researchers were responsible for the changes, but nowadays they constitute the most remembered group, specifically when looking at the occurrence of eponyms in the Anglo-Saxon medical setting.…”

Leksem 'apopleksja' w historii polszczyzny

“…Te przykłady z XIXwiecznych prac dowodzą, że w tym okresie apopleksja była terminem medycznym i jako termin była brana pod uwagę przy wspomnianym porządkowaniu i ujednolicaniu polskiej terminologii medycznej (por. Jankowiak, 2015). W wyniku działań polskich lekarzy, zwłaszcza krakowskich, ale także (w mniejszym stopniu) warszawskich i poznańskich, wydano w 1881 roku w Krakowie Słownik terminologii lekarskiej polskiej (dalej: S 1881), który gromadził całą ówczesną ściśle naukową polską terminologię medyczną z obcymi odpowiednikami42.…”

“…Jednak tutaj apopleksja nie występuje już jako samodzielny termin44, ale część terminów dwuwyrazowych45 (w znaczeniu dotychczasowego jednowyrazowego): apopleksja 42 Na temat S 1881 Jankowiak (2015). 43 Zapisanie terminu w nawiasie kwadratowym oznacza, że jest to wyraz rzadziej uży wany lub mniej właściwy.…”