Sosyal ve Mistik Bir Dinî Hareket Olarak Mazdekizm

Abstract

Bu çalışmanın konusu Mazdek dini hareketinin ortaya çıkış sebepleri, Mazdek’in öğretileri ve bu hareketin hızla ortadan kaldırılmasının nedenlerini incelemektir. Konu Mazdek hakkında bilgiler veren İslam Tarihçileri ve bu tarihsel veriler ışığında araştırmalarını derinletirmiş müsteşriklerin eserlerinden istifade ederek hazırlanmıştır. Bu çalışmanın amacı günümüze kadar yeterince anlaşılmamış ya da yanlış anlaşılmış Mazdek ve öğretilerini tarafsız olarak ele almak ve bu dinî hareketin ortaya çıkış ve yok oluş sebeplerini arka planıyla birlikte ele alarak özgün bir araştırma ortaya koymaktır. Araştırma sırasında, Mazdek’in insanlara zühdü, tavsiye eden, metafizik âleme ve Allah'a inanan, ahlakı ve fazileti vaaz eden, et yemeyi bile doğru görmeyen bir zat olduğu ve rivayetlerden anlaşıldığı kadarıyla tasavvufi bir hayat veya nebevi bir çizgi izlediği anlaşılmıştır. Çalışmada Mazdek’in dünya hâkimiyetini ele almada Mani kadar karamsar ve kötümser olmadığı ve bu bakış açısının bir sonucu olarak bozulduğuna inandığı dine yeni bir yorum getirerek eşitlik sloganıyla bir isyan başlattığı ancak çileciliğe, arınmaya ve sosyal hiyerarşiye karşı katı tavrı, İran'ın kadim iktidar ruhuna yabancı geldiği ve bu yüzden İran’ın dünyayı terk etmeyi öneren bu tür mistik düşüncelerin hâkim olmasına izin vermediği tespit edilmiştir. Çalışmanın sonucunda, Mazdek’in Mani’ye yakın bir dinî izlek üzere olduğu, adalet ve eşitlik sloganlarıyla toplumun yoksul tabakasını yanına çekmeyi başardığı ancak riyazete ve zühde dayalı öğretilerinin dünya hâkimiyetine aday olan kadim İran din-devlet geleneğine ters düştüğü için ivedilikle ortadan kaldırıldığı anlaşılmıştır. Yine bu çalışmadan, Mazdek’in sanıldığı gibi kadın ve mal ortaklığı savunan bir komünist olmadığı, fazla mala sahip ve çok kadınla evli seçkin sınıfa karşı yoksul insanlar adına bir adalet ve eşitlik davetçisi olduğu sonucuna ulaşılmıştır.
 Anahtar Kelimeler: Dinler Tarihi, İran, Gnosizm, Mazdek, Mani, Zerdüşt.