Selectieve tegenoverdrachtonthulling bij een impasse in de psychoanalytische psychotherapie

Abstract

In de psychoanalytische therapie kan een impasse ontstaan als de overdracht niet te bewerken is met klassieke interventies. Tegenoverdrachtonthulling kan dan soms een uitkomst bieden. Deze tegenoverdrachtonthulling wordt beschreven vanuit verschillende psychoanalytische visies en de techniek wordt geı¨llustreerd met enkele gevalsstudies. Ethische overwegingen vormen de leidraad bij de formulering van aanbevelingen voor een verantwoord gebruik van tegenoverdrachtonthulling. InleidingVolgend scenario is eenieder wel bekend. Een clie¨nt 1 roept sessie na sessie dezelfde sterke positieve of negatieve gevoelens op, die je als therapeut beroeren. In de klassieke psychoanalytische therapie ontwikkelt de clie¨nt in reactie op de neutrale en abstinente houding van de therapeut soms een sterk gevoel van afwijzing, dat niet beı¨nvloed wordt door welke tussenkomst dan ook binnen dit kader. Dan bestaat het risico dat de clie¨nt afhaakt of dat de therapeut overweegt om hem door te verwijzen. Dit beloop kan voor de clie¨nt een ontgoocheling betekenen en zijn vertrouwen in de psychotherapie schaden.De techniek van de selectieve tegenoverdrachtonthulling (selective countertransference disclosure), die hier als mogelijke oplossing voor een dergelijke impasse wordt voorgesteld, is nog steeds controversieel in de psychoanalyse. Klassieke analytici die strikt vasthouden aan neutraliteit en abstinentie (zie Shill, 2004) staan hier tegenover andere die tegenoverdrachtonthulling frequent gebruiken (zie Renik, 1999). De tweepersoonsvisie in de analyse biedt ruimte voor deze techniek. Ik zal eerst de tegenoverdrachtonthulling situeren binnen de zelfonthulling in bredere zin en daarna een overzicht geven van de een-en tweepersoonsvisie. De tegenoverdrachtonthulling wordt vervolgens aan de orde gesteld in het kader van ethisch handelen in de therapie. Vooraleer tot de gevalsbesprekingen over te gaan, laat ik nog een drietal bezwaren vanuit de klassieke analytische visie de revue passeren. Vanuit de gevalsstudies formuleren we een aantal aandachtspunten, om het gebruik van tegenoverdrachtonthulling voor de gegeven indicatie ethisch te verantwoorden. Tegenoverdrachtonthulling als type zelfonthullingOverdracht is de projectie van de onbewuste gevoelens en verlangens op de psychoanalyticus, die in oorsprong gericht waren op belangrijke personen uit de kindertijd van de clie¨nt (Corsini, 1999). Tegenoverdracht omschrijven we als het 'geheel van onbewuste reacties van de analyticus op de persoon van de analysant en in het bijzonder op diens overdracht ' (Stroeken, 2000, p. 198