Sebk-i Hindî Çağında Fars Şiirinde Yeni Bir Kavram: Tüfek

Abstract

Bu çalışmada tüfek kavramının klasik Fars şiirindeki seyri üzerinde durulmuştur. Daha önce herhangi bir araştırmada ele alınmamış bu konu, maddi kültürün ve edebi normların etkileşimini anlamak adına faydalı bir örnektir. Çalışma kapsamında öncelikle barutun yaygınlaşmasından evvel tüfek sözcüğünün manası ve Fars şiirinde kullanımı ele alınmıştır. Ardından barutlu tüfeğin İslam coğrafyasına gelişi ve Fars şairlerinin tüfeği ateşli silah manasıyla şiirlerinde zikretmeye başlamaları üzerinde durulmuş; tüfek sözcüğü etrafında şairlerin vücuda getirdiği farklı düşünce ve ifadeler örnekleriyle açıklanarak bu düşünce ve ifadelerin zaman içindeki tekamülü ortaya konmuştur. Yapılan araştırma neticesinde barutlu tüfeğin 16. yüzyılda İran ve Hindistan’da ateşli silahların yaygınlaşmasının ardından Fars şiirinde bir kavram olarak yer almaya başladığı görülmüştür. Tüfekle alakalı teşbih ve istiareler; yeni mazmunlar bulmaya büyük önem verilen sebk-i hindî akımının revaçta olduğu 17. yüzyılda çeşitlenerek artmıştır. Bilhassa Abdülkâdir-i Bîdil’in şiirlerinde tüfek tam manasıyla bir metafora dönüşmüştür. 18. yüzyılda Fars şiirinde sebk-i hindî etkisi sona erdikten sonra tüfek uzun bir süre şiirde neredeyse hiç anılmamıştır. Bu açıdan tüfeğin yeni bir kavram olarak şiire girişi sebk-i hindî çerçevesinde gerçekleşmiş bir olgudur. Maddi kültürdeki değişimlerin şiirin muhtevasını edebiyat çevrelerinde hâkim olan anlayışların süzgecinden geçerek etkilediği anlaşılmaktadır.