Sabazios: Köken ve Nitelik Tartışmaları

Abstract

MÖ 5. yüzyıldan MS 4. yüzyıla kadar Akdeniz Dünyası’nın pek çok yerinde tapınım görmüş olan Tanrı Sabazios, ölüm, yeniden doğuş, bereket, kırsal yaşam, sağlık ve adalet gibi olgular ile ilişkilendirilmiştir. Pek çok metinde Dionysos ve Zeus ile bir tutulmasına karşın Hellen – Roma kültürel hakimiyeti dışında öz niteliklere, kült örgütlenmesine ve mitsel çeşitlemelere sahiptir. Tanrının kökeni ve özellikleri konusundaki tartışmalar hâlâ sürmektedir. Bu makalede söz konusu tartışmalar tanrının kökeni, tapınım coğrafyası, ikonografisi ve özellikleri başlıkları ile değerlendirilmiştir. Tanrının kökeni hakkındaki en güçlü savlar, onun Trakya, Anadolu ya da İran coğrafyasına ait olduğu yönündedir. Bunun yanında, tanrının Levant’tan gelmiş olabileceğini iddia eden bir görüş de vardır. Epigrafik ve arkeolojik kanıtların büyük bir kısmının Trakya ve Batı Anadolu’da bulunmuş olması bu iki bölgeyi öne çıkarmaktadır. Makalede, Sabazios’a bir Anadolu kökeni atfetmenin mümkün olmadığı savunulmakta ve Trakya kökenli olduğu tezi, kaynakların yeni yorumlarıyla desteklenmektedir. Bir başka tartışma alanı ise Sabazios’un özellikleri ve Hellen-Roma dünyasındaki diğer tanrılar ile olan ilişkisidir. Klasik Dönem’den Roma Dönemi’ne kadar pek çok yazar onu Dionysos ile bir tutmuştur. Buna karşılık epigrafik gelenekte Zeus ile ilişkilendirilmiştir. Tanrının ikonografisi ve sembolleri ise senkretik özellikler göstermektedir. Araştırmacıların çoğu, Sabazios’un Zeus ile olan ilişkisinden dolayı onun bir hava tanrısı olduğunu öne sürmüştür. Makalenin ikinci ve üçüncü kısımlarında bu tartışmalar değerlendirilmiş ve Sabazios’un bir yeraltı tanrısı ya da kahraman olabileceği yönünde yeni bir öneri ortaya koyulmuştur.