Rola erozji źródliskowej w inicjacji i rozwoju sieci drenażu = The role of seepage erosion in the initiation and development of drainage system

Abstract

Rola erozji źródliskowej w inicjacji i rozwoju sieci drenażuThe role of seepage erosion in the initiation and development of drainage system MAŁGORZATA MAZUREKInstytut Geoekologii i Geoinformacji, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, 61-680 Poznań, ul. B. Krygowskiego 10; gmazurek@amu.edu.plZarys treści. Sposoby inicjacji doliny i koryta rzecznego są ściśle związane z charakterem krążenia wody w systemie stokowym, a za ważny czynnik morfogenetyczny w ich rozwoju należy uznać wody podziemne. Erozja źródliskowa jest powszechnie występującym procesem obejmującym oddziaływanie mechaniczne i chemiczne, prowadzące do wyruszenia, oderwania i odprowadzenia materiału ze strefy eksfiltracji wód podziemnych. Przejawy morfologicznego oddziaływania tego procesu, między innymi w postaci nisz źródliskowych, odnotowywane są w róż-nych strefach klimatycznych, na terenach o zróżnicowanym ukształtowaniu terenu, budowie geologicznej i w różnych warunkach hydrogeologicznych. Erozja źródliskowa, wraz z procesami stokowymi i fluwialnymi, ma swój istotny udział w rozwoju form dolinnych w strefie umiarkowanej, także w strefie młodoglacjalnej Polski. Wciąż jednak znaczenie procesu erozji źródliskowej jest niewystarczająco poznane i przy braku danych ilościowych, różnie oceniana jest jego rola morfotwórcza.Słowa kluczowe: wypływy wód podziemnych, erozja źródliskowa, nisza źródliskowa, dolina rzeczna, strefa młodoglacjalna. WprowadzenieZlewnie źródliskowe stanowią ważne obszary denudacji oraz dostawy wody i materiału do położonych niżej części systemu fl uwialnego, gdzie następuje przejście od rozproszonych przestrzennie procesów stokowych do działających skoncentrowanie procesów fl uwialnych (Kirkby i Chorley, 1967;Dunne, 1980;Jones, 1987). Dotychczas jednak niewielka część polskich badań sieci dolinno--rzecznej prowadzona jest w górnych odcinkach rzek, a w efekcie charakterystyka początku dolin rzecznych pod kątem procesów geomorfologicznych odpowiedzialnych za ich powstanie i ewolucję pozostaje niepełna. Do procesów egzoge-

Znaczenie, wykorzystanie i ochrona wypływów wód podziemnych w województwie pomorskim

“…Pojawiła się pilna potrzeba waloryzacji i poszerzenia zakresu badań źródeł w oparciu o kompleksowe, holistyczne podejście gwarantujące poznanie i zachowanie pełnego spektrum wiedzy o przedmiocie (Baścik, Chełmicki, 2004;Jokiel, Michalczyk, 2019). Zwraca się uwagę na szczególnie cenną rolę źródlisk w krajobrazie naturalnym i kulturowym (Baścik, 2003;Kowalski, Zieliński, 2013), ich pierwotną bioróżnorodność (Golubev i in., 1999;Osadowski, 2010;Grzelak, 2011;Martin, Brunke, 2012;Czachorowski i in., 2013), określony środowiskiem skalnym skład chemiczny i cechy fizyczne wody (Koc, Glińska-Lewczuk, 2004;Mazurek, 2008;Fac-Beneda, 2009) czy też rolę morfotwórczą (Mazurek, 2010(Mazurek, , 2017Afelt, 2012). Zdaniem naukowców zajmujących się badaniem wody w przyrodzie, występowanie źródeł stanowi jedną z ważniejszych przesłanek służących ocenie zasobności wodnej danego obszaru, gdyż spełniają one kluczową funkcję w inicjacji, rozwoju oraz alimentacji sieci rzecznej (Michalczyk, 1997;Jokiel i in., 2007).…”

Morphological characteristics and lithological conditions of the spring-heads in the Knyszyńska Primeval Forest

“…For this reason, the interaction of the spring with the surrounding area is much farther than the place of the exfiltration of groundwater. Areas where the springs occur are places of various geomorphological processes such as seepage erosion, abrasion, linear erosion, slope processes, tunnel erosion, leach-ing, windthrow erosion [MAZUREK 2006;2017;WROŃSKA 2006a]. At the same time, the intensification of processes typical for a given morphogenetic zone in areas of occurrence of springs is also generally higher than in the surrounding areas.…”

“…At the same time, the intensification of processes typical for a given morphogenetic zone in areas of occurrence of springs is also generally higher than in the surrounding areas. Nevertheless, the role of groundwater outflows in forming surface in temperate climates is not fully appreciated [MAZUREK 2010;2017].…”

“…Based on the analysis of morphogenetic processes in the spring-heads and bottom deposits, the variability of the roles of seepage erosion and slope processes in the development of the spring-head alcoves has been demonstrated. MAZUREK [2010;2017] has identified seepage erosion as one of the most important processes in the development of riverbeds and valley network under various environmental conditions. The geomorphologic studies of spring-heads located in early-glacial relief areas are scarce.…”