Relationship of History and Music: Traces of Historical Events in Kurdish Music and Evdalê Zeynikê

Abstract

Tarih, yazılı veya sözlü olarak toplumsal hafıza oluşturma çabasının bir ürünü olarak karşımıza çıkmaktadır. Duygulardan öte bilgi ve belgelere dayanmaktadır. Müzik ise, her ne kadar “eğlence” etrafında şekillenmiş olsa da tartışmasız kendi içinde çok yönlü bir olgudur. Bir yandan duygulara tercümanlık ederken diğer yandan ait olduğu toplumun sosyal, kültürel ve tarihsel kodlarını taşımaktadır. Bu nedenle geleneksel Kürt müziğinin en önemli temsilcilerinden olan dengbêjlerin kilam/şarkılarında tarihsel olaylara ait birçok ayrıntıya ulaşmak mümkündür. Bu çalışma, tarih ve müzik ilişkisi bağlamında, geleneksel Kürt müziğinde tarihsel olayların izlerine odaklanmaktadır. Çalışmada, bu süreci anlatan kilam/şarkılar ile Kozanoğlu olaylarını ele alan bilgi ve belgeler karşılaştırılmıştır. Osmanlı devleti 19. yüzyılda, kırsal bölgelerde tam hâkimiyet sağlama, asker ve vergi toplama politikasının bir parçası olarak Fırka-i Islahiye adında askeri bir birlik kurmuş ve zorunlu iskân politikalarını bu fırka eliyle yürütmüştür. Harekâta destek amacıyla Kürt beyi Sürmeli Memed Paşa, yanına himayesinde dengbejlik yapan Evdalê Zeynikê’yi de alarak yola çıkmıştır. Ancak, Kozan’a ulaşan Kürt birlikleri iklim koşulları ve kolera salgını nedeniyle bozguna uğramıştır. Bütün olaylara tanıklık eden Evdalê Zeynikê, yol güzergâhındaki her durak için ve Paşa’sının ölümü üzerine kilam/şarkılar söylemiştir. Sonuç olarak, güçlü bir dengbêjlik geleneğine sahip olan Kürt kültüründe, dengbêjlerin kilam/şarkılarından yola çıkılarak Kürt tarihine ait birçok ayrıntıya ulaşmanın mümkün olduğu ortaya çıkmıştır.