Przesunięcie koncepcyjne w studiach granicznych

Abstract

Jaros³aw JAÑCZAK PoznañPrzesuniêcie koncepcyjne w studiach granicznych Wprowadzenie D wie dekady nastêpuj¹ce po upadku systemu komunistycznego w Europie charakteryzuj¹ siê rosn¹cym zainteresowaniem politologów szeregiem problemów badawczych, takich jak transformacja, demokratyzacja, globalizacja czy integracja europejska. W tym samym okresie (i z podobnych powodów) prze¿ywaj¹ swój renesans studia graniczne (border studies). Retrospektywny ogl¹d ponad dwudziestu lat dynamicznego rozwoju tego obszaru badawczego pozwala na okreoelenie wyraŸnych trendów zwi¹zanych tak z przedmiotem zainteresowania naukowców, jak i dominuj¹cymi podejoeciami teoretycznymi oraz metodologi¹ prowadzenia badañ. Przywo³ane wymiary wi¹¿¹ siê bezpooerednio z procesami politycznymi i spo³ecznymi zachodz¹cymi w OEwiecie Zachodnim, przede wszystkim ze wspomnianymi ju¿ integracj¹ europejsk¹ oraz globalizacj¹, ale tak¿e z przemian¹ istoty pañstwa, rozumienia terytorialnooeci i suwerennooeci.Celem niniejszego artyku³u jest zarysowanie trendów rozwojowych studiów granicznych. Postawiono tezê, i¿ granica jako przedmiot badañ przesuwana jest ze sfery politycznej ku wymiarowi spo³ecznemu, co oznacza odchodzenie od obiektywizacji zjawisk z ni¹ zwi¹zanych ku podejoeciom subiektywnym. Jednoczeoenie mo¿na zaobserwowaae tendencjê do wyodrêb-niania siê dyscypliny badawczej, dysponuj¹cej (lub pragn¹cej dysponowaae) w³asnym zapleczem teoretycznym i metodologicznym. Próby takie podejmowane s¹ jednak w warunkach, w których studia graniczne nadal poszukuj¹ swojej to¿samooeci. Renesans studiów granicznychPocz¹tek lat dziewiêaedziesi¹tych w Europie i Ameryce Pó³nocnej naznaczony by³ nie tylko politycznym, ale tak¿e akademickim entuzjazmem zwi¹zanym z -jak siê wydawa³o -ostatecznym przezwyciê¿eniem podzia³ów wraz z koñcem systemu komunistycznego. Emanacj¹ tego podejoecia by³a koncepcja oewiata bez granic (borderless world) 1 , naiwnie -jak siê wkrótce okaza³o -zak³adaj¹ca, i¿ razem z zakoñczeniem konfliktu ideologicznego nast¹pi globalna standaryzacja normatywna i strukturalna wed³ug wzorców zachodnich, czego efektem musi byae zmiana znaczenia granic pañstwowych. Demokratyczny i wolny oewiat powinien gwarantowaae swobodny przep³yw idei, ludzi i towarów, co mo¿liwe by³oby tylko w warunkach szeroko rozumianej otwartooeci. Szybko okaza³o siê jednak, i¿ tak praktyka spo³eczna, jak i sfera polityki pañstwowej potrzebuj¹ granic i musz¹ pos³ugiwaae siê granicami, zarówno jako konstruktami prawnymi, jak i spo³ecznymi, kulturowymi, ekonomicznymi,