Przegląd Filozoficzny. Nowa Seria

Abstract

W pracy O pojęciu kłamstwa -z punktu widzenia semiotyki (Pelc 1990) poza licznymi uwagami dotyczącymi tytułowego zjawiska, z których niektóre chcielibyśmy w tym tekście przypomnieć, Profesor Jerzy Pelc w następujący sposób definicyjnie charakteryzuje czynność kłamania (s. 294) 1 :(DEF. Kłamania PELC ) Osoba X kłamie, ilekroć wygłasza zdanie Z, któremu przypisuje wartość logiczną W 1 i czyni to w tym celu, aby odbiorcę owej wypowiedzi wprowadzić w błąd, mianowicie aby przypisał on tej wypowiedzi wartość logiczną W 2 , różną od W 1 (przy czym W 1 , W 2 mogą reprezentować również zdania pozbawione wartości logicznej).W mojej pracy chciałbym rozważyć zasadność takiej definicji, a w szczególności przedstawić powody, ze względu na które zaproponowaną charakterystykę trudno uznać za adekwatną definicję kłamania. Nie jest więc moim celem przywołanie wszelkich uwag sformułowanych przez Pelca wobec opisywanego zjawiska i pojęcia, ich usystematyzowanie i przypomnienie. Chciałbym jednak zwrócić uwagę na to, co z perspektywy czasu i własnych badań wydaje się wciąż ważne, interesujące lub inspirujące, celne lub wątpliwe w odniesieniu 1 To i dalsze odniesienia, jeśli nie zaznaczono inaczej, dotyczą pracy (Pelc 1990).Tomasz A. Puczyłowski 166 do badań filozoficznych nad pojęciem kłamania i kłamstwa. Przedstawię dalej względy, z uwagi na które propozycja (DEF. Kłamania PELC ) jest godna uwagi nie tylko historyka filozofii, ale również badacza zajmującego się aktualnymi problemami semiotyki, epistemologii czy analitycznej filozofii języka. Choć uważam, że istnieją wystarczające powody, aby odrzucić (DEF. Kłamania PELC ) jako zakresowo adekwatną definicję kłamania, a nawet wolno uznać ją -argumenty za taką oceną zostaną przedstawione dalej -za w ątpliwą regulującą definicję omawianego pojęcia, to uważam, że w (DEF. Kłamania PELC ) oraz w innych uwagach Pelca o kłamaniu i jego wytworze -kłamstwie -znajdują się spostrzeżenia istotne dla pełniejszego opisu tego wciąż filozoficznie interesującego zjawiska.Zauważmy jednak na wstępie, że choć Profesor odnotowuje i podkreśla typologiczny charakter pojęć kłamania i kłamstwa (s. 293), a więc i pewnego rodzaju ich stopniowalność i nieostrość, to nie do końca jest jasne, czy formułując definicję kłamania Pelc miał na celu sprawozdanie z ogólnego -czy też jakiegoś specyficznego -sposobu użycia tego terminu w języku polskim, czy też pragnął ten -zgódźmy się, że nieostry 2 -termin doprecyzować, podając w tym celu jego definicję regulującą. Jeśli intencją było podanie definicji regulującej, to, oczywiście, niewłaściwie będzie ocenianie jej jako nieadekwatnej zakresowo, np. jako zbyt szerokiej zakresowo w stosunku do przyjętego w takim lub innym sprawozdawanym sposobie użycia. Na początku swych rozważań, jako obiekt dalszych badań, udoskonaleń i modyfikacji, Pelc przyjmuje następującą definicję (s. 290):Osoba X kłamie, ilekroć wygłasza zdanie fałszywe, wiedząc, że jest ono fałszywe, a czyni to po to, by odbiorcę tej wypowiedzi wprowadzić w błąd, to znaczy, aby odbiorca uznał ją za prawdę.Następnie...