Prawomocność decyzji prokuratorskich kończących postępowanie przygotowawcze w świetle dyrektywy ne bis in idem

Abstract

Artykuł dotyczy procesowych skutków prawomocnych decyzji prokuratora o zakończeniu postępowania karnego w konfrontacji z stosowaniem zakazu ne bis in idem. Analiza problemu przeprowadzona została w obrębie dwóch płaszczyzn tematycznych wyznaczonych zakresem obowiązywania zakazu ne bis in idem, tzn. w warunkach krajowych i w ramach współpracy z państwami członkowskimi Unii Europejskiej. W rozważaniach przyjęto, że prawomocne decyzje prokuratorskie o zakończeniu postępowania karnego stwarzają warunki do stosowania zakazu ne bis in idem, gdy pojawia się próba ponownego wszczęcia postępowania karnego wobec tej samej osoby o ten sam czyn. Tendencja ta nie jest charakterystyczna wyłącznie dla systemu polskiego, ale widoczna jest także w ustawodawstwie karnoprocesowym innych państw członkowskich UE, budzi aprobatę w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, ale ostrożną. W ramach współpracy karnej państw członkowskich UE dla wykładni art. 54 Konwencji wykonawczej do układu z Schengen pierwszoplanowe znaczenie ma orzecznictwo TSUE, w którym przede wszystkim wykorzystywana jest zasada wzajemnego uznawania wyroków i orzeczeń sądowych. Związek stosowania zakazu ne bis in idem z zasadą wzajemnego uznawania wyroków i orzeczeń sądowych w ramach współpracy karnej państw członkowskich UE wynika z fundamentalnej roli, jaką zasada ta pełni wobec regulacji przyjętych w Traktacie o funkcjonowaniu UE (Dział: Przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości). W artykule wykazano, że w przyjęta w polskim systemie karnoprocesowym koncepcja klasyfikowania zakazu ne bis in idem jako ujemnej przesłanki procesowej określonej w art. 17 § 1 pkt 7 Kodeksu postępowania karnego jest rozwiązaniem optymalnym przy założeniu, że skutek res iuducata systemowo zastrzeżony jest wyłącznie dla oceny orzeczeń sądowych. Zwrócono też w odpowiednim zakresie uwagę na znaczenie kwestii tożsamości czynu jako jednego z kryteriów stosowania zakazu ne bis in idem, aprobując powielaną, zwłaszcza w orzecznictwie TSUE, tezę, że w zaistniałej sytuacji niezbędne jest ustalenie, czy czyn, którego dotyczy prawomocne orzeczenie, jest tożsamy z podstawą faktyczną śledztwa lub dochodzenia, w którym postanowienie o umorzeniu postępowania ma zostać wydane z pominięciem oceny przyjętej kwalifikacji prawnej czynu lub interesu prawnego państwa.