Poza uniwersytet-fabrykę. Warunki funkcjonowania „transnarodowego stowarzyszenia kapitałów” w szkolnictwie wyższym

Abstract

Poza uniwersytet-fabrykę. Warunki funkcjonowania "transnarodowego stowarzyszenia kapitałów" w szkolnictwie wyższym 1 streszczenie. W krytycznych badaniach nad szkolnictwem wyższym dużo miejsca w ostatnim czasie poświęcono dyskusji nad -bardziej retoryczną niż analityczną -figurą uniwersytetu jako fabryki. W założeniu miał być to sposób na skupienie niczym w soczewce wszystkich negatywnych zmian odczuwanych przez kadrę akademicką, a związanych ze współczesnymi transformacjami instytucji uniwersytetu. W rzeczywistości jednak przyczyniło się to przede wszystkim do hipostazowania mechanizmów właściwych dla prywatnych przedsiębiorstw na warunki pracy w uczelniach publicznych, uniemożliwiając wyjaśnienie zachodzących w nich procesów. W niniejszym artykule zaproponowano bardziej systemowe ujęcie stosunków zawiązywanych między kapitałem a pracą w krajobrazie szkolnictwa wyższego. W tym celu wprowadzono i skontekstualizowano figurę transnarodowego stowarzyszenia kapitałów. Nacisk został położony na analizę jednej z jego frakcji, mianowicie kapitału handlowego, rozumianego jako oligopolistyczne transnarodowe wydawnictwa naukowe. W artykule ukazano podstawowe warunki funkcjonowania tej frakcji, wiążąc je z rozwojem globalnych rankingów uniwersytetów, a także wykorzystano narzędzia oferowane przez postoperaizm, w celu ukazania relacji zawiązywanej przez kapitał handlowy z pracą akademicką jako ogólnej postaci relacji między kapitałem a pracą biopolityczną, w której kluczową funkcję pełni zdolność kapitału do ustanawiania ram pomiaru.słoWa kluczoWe: transnarodowe stowarzyszenie kapitałów, szkolnictwo wyższe, marksizm, wartość, praca niematerialna, miara, globalne rankingi uniwersytetów, Thomson Reuters, uniwersytet--fabryka 1 Tekst powstał w ramach mojej pracy w projekcie badawczym "Europejskie uniwersytety flagowe: w poszukiwaniu równowagi między doskonałością akademicką a zobowiązaniami wobec społe-czeństwa i gospodarki (FLAGSHIP)" finansowanym ze środków Narodowego Centrum Nauki (UMO--2013/10/M/HS6/00561). krystian Szadkowski WprowadzenieMimo szczytnych intencji, jakie przyświecały mu na co dzień, Clark Kerr, autor Kalifornijskiego Planu dla Szkolnictwa Wyższego i rektor Uniwersytetu Kalifornijskiego w latach poprzedzających wybuch protestów studenckich z 1968 r., nie zawsze cieszył się dobrą sławą. Nie tylko sprawił, że pod jego rządami proces umasowienia dostępu do publicznego szkolnictwa wyższego w Kalifornii nabrał nieznanego dotąd rozpędu, lecz dostrzegł również, już na początku lat 60. XX wieku, kluczową rolę, jaką w rozwoju gospodarki opartej na wiedzy zaczął odgrywać uniwersytet. Swoje spostrzeżenia na temat istoty zmieniającego się przedsięwzięcia uniwersyteckiego podsumował w klasycznym dzisiaj cyklu wykładów wygłoszo-nych w 1963 r., zatytułowanym The Uses of University, z których najczęściej komentowany jest z pewnością ten poświęcony "idei multiwersytetu". Była to koncepcja prawdziwie nowoczesnego uniwersytetu, który zarządzany administracyjnie niczym "miasto intelektu", zrzeszał wiele wspólnot o różnych, częs...

Podstawowe sprzeczności podporządkowanego kapitałowi szkolnictwa wyższego. W stronę systematyzacji

“…W przypadku szkolnictwa wyższego i nauki istotny jest fakt, że kapitał coraz częściej, zgodnie z postoperaistycznymi diagnozami, ulokowany jest na zewnątrz procesów wytwórczych. W tym kontekście mówimy o "stowarzyszeniu kapitałów" (Hall 2014;Szadkowski 2015b) podporządkowującym sobie szkolnictwo wyższe i badania jako całościowy system funkcjonujący w skali globalnej, wyróżniając przy tym kapitał produkcyjny (prywatne uniwersytety nastawione na zysk czy działania ponadnarodowe nastawione na zysk uniwersytetów publicznych i prywatnych nienastawionych na zysk; Breneman 2006), kapitał pieniężny/ finansowy (banki udzielające komercyjnych kredytów studenckich, McGettigan 2013; czy fundusze zarządzające uniwersyteckimi endowments, Cantwell 2016) oraz kapitał handlowy (duże międzynarodowe korporacje wydawców akademickich; Peekhaus 2012).…”

“…Hegemonia w sferze szkolnictwa wyższego i nauki z jednej strony wzmacniana jest przez silną pozycję kapitalistycznych gospodarek krajów anglosaskich, z drugiej zaś -jest jedną z istotnych przyczyn powodzenia anglosaskich projektów ekonomicznych. Formami instytucjonalnymi, w których hegemonia ta jest realizowana, są, po pierwsze, procesy powstawania państwa ewaluacyjnego (Neave 2012) i wdrażania powiązanych z nim reform systemów szkolnictwa wyższego w paradygmacie Nowego Zarządzania Publicznego (Ferlie, Musselin i Andresani 2008), po drugie, wzorcowa forma współczesnego uniwersytetu badawczego, to znaczy publiczny uniwersytet przedsiębiorczy (Clark 1998), upowszechniany poprzez globalne rankingi uniwersytetów wzmacniające procesy instytucjonalnego izomorfizmu w globalnym sektorze szkolnictwa wyższego (Hazelkorn 2011;Szadkowski 2015b). To między innymi te dwie zinstytucjonalizowane formy hegemonii, jak zakładamy, odpowiedzialne są za proces zacierania granic (hybrydyzacji) między tym, co prywatne a tym, co publiczne w kontekście uniwersytetów publicznych (Roggero 2011).…”

“…Co więcej, okaże się, że samo rozróżnienie na to, co publiczne i to, co prywatne jest funkcjonalne dla kapitału i rozgrywane zawsze zgodnie z jego interesem tam, gdzie akurat lokuje swoje zainteresowanie. Obserwowane przez wielu badaczy (Marginson 2007: 187;Kwiek 2010: 247) zjawisko zmieszania tych porządków okazuje się więc jedynie epifenomenem szerszego procesu przygotowywania (na szczeblach globalnym, krajowym i lokalnym) sektora do warunków aktywności kapitału skupionego w tym, co można nazwać "transnarodowym stowarzyszeniem kapitałów" (Szadkowski 2015b;Hall 2014), rozwijającego się obecnie, zgodnie z wskazaniami wielu teoretyków i życzeniami równie wielu ustawodawców, przede wszystkim w oparciu o wiedzę.…”