Animal meat and bone meals need to be used for crop production since they have been eliminated from feeds in animal nutrition following the breakout of BSE (Bovine Spongiform Encephalopathy) in cattle. The Decision of the Council of the European Union of 4 December 2000 prohibited adding processed animal protein to feeds for cattle, pigs Key word s: total and mineral nitrogen, soil, meat and bone meal (MBM), N uptake. ZMIANY ZAWARTOOECI AZOTU W GLEBIE JAKO EFEKT BEZPOOEREDNIEGO I NASTÊPCZEGO DZIA£ANIA M¥CZKI MIÊSNO-KOSTNEJ Abstrakt Koniecznooeae rolniczego zagospodarowania m¹czek zwierzêcych wynika z eliminacji ich jako komponentów paszowych w ¿ywieniu zwierz¹t z powodu wykrycia choroby BSE (Bovine Spongiform Encephalopathy) u byd³a. Decyzj¹ Rady UE od 4 grudnia 2000 roku obo-wi¹zuje zakaz stosowania przetworzonego bia³ka zwierzêcego do pasz dla byd³a, trzody chlewnej i drobiu. W Polsce zakaz ten wprowadzono decyzj¹ rz¹dow¹ 1 listopada 2003 roku. M¹czka miêsno-kostna mo¿e byae alternatyw¹ dla mineralnych nawozów azotowo-fosforowych, poniewa¿ jest bogata w azot i fosfor, a ponadto zawiera wapñ, mikroelementy oraz substancjê organiczn¹. Celem pracy by³a ocena dzia³ania bezpooeredniego i nastêpczego m¹czki miêsno-kostnej (MMK) stosowanej w ró¿nych dawkach na zawartooeae azotu ogólnego i jego mineralnych form w glebie, bêd¹cych wskaŸnikami potencjalnego zagro¿enia ska-¿eniem oerodowiska, oraz na pobranie azotu przez rooeliny. Badania polowe przeprowadzono w latach 2006-2010 w Ooerodku Dydaktyczno-Dooewiadczalnym w Ba³dach, nale¿¹cym do Uniwersytetu Warmiñsko-Mazurskiego w Olsztynie, na glebie brunatnej w³aoeciwej. Czynnikiem I rzêdu by³a dawka MMK (1,0; 1,5; 2,0 i 2,5 t ha-1 rok-1 oraz 2,0; 3,0; 4,0 i 5,0 t ha-1 co dwa lata), II rzêdu-rok dooewiadczenia (4 lata). Z czteroletnich badañ wynika, ¿e zmiany w zawartooeciach mineralnych form azotu w glebie zale¿a³y od dawki MMK, gatunku uprawianej rooeliny i warunków pogodowych. MMK wprowadzana do gleby w du¿ych dawkach, niezale¿nie od czêstotliwooeci stosowania, wp³ynê³a na istotne zwiêkszenie jej zasobnooeci w azot ogólny i mineralny, w odniesieniu do nawo¿enia mineralnego. Zawartooeae N-NO 3 w glebie zwiêkszy³a siê istotnie w wyniku nastêpczego dzia³ania du¿ych dawek m¹czki (4,0 i 5,0 t ha-1) oraz po corocznym zastosowaniu 2,5 t MMK ha-1. Wszystkie oznaczone zawartooeci N-NO 3 w glebie mieoeci³y siê w przedziale bardzo niskiej zawartooeci. Naj-mniejsz¹ zawartooeae N min. oznaczono w glebie po pszenicy ozimej w trzecim roku badañ, charakteryzuj¹cym siê nierównomiernym rozk³adem opadów, a N-NO 3 w pierwszym roku po pszen¿ycie ozimym. Rooeliny pobra³y wiêcej azotu z gleby wzbogacanej MMK (oprócz najmniejszej dawki) ni¿ nawo¿onej mineralnie. S ³ o w a k l u c z o w e : azot ogólny i mineralny, gleba, m¹czka miêsno-kostna (MMK), pobranie N.