Pedagogika społeczna: Spotkania, trwanie i zmienność, pogranicza
Abstract: Przygotowanie monografii dotyczącej pedagogiki społecznej w Polsce jest zadaniem szczególnie ryzykownym i trudnym. Ryzykownym, ponieważ subdyscyplina ta przez ponad sto lat historii obrosła licznymi opracowaniami, które dodatkowo znacząco się różnią nachyleniem czy ugruntowaniem teoretycznym, charakteryzującym oryginalność poszczególnych ośrodków naukowych, w których była i jest rozwijana. Trudnym, gdyż jako dyscyplina usytuowana na skrzyżowaniu nauk, pedagogika społeczna stała się fundamentem licznych innych … Show more
Search citation statements
Paper Sections
Citation Types
Year Published
Publication Types
Relationship
Authors
Journals
Cited by 2 publications
References 31 publications
Alkohol jest spotykany w każdej kulturze od zarania dziejów. W każdej dziedzinie życia spełnia on jakąś funkcję, jest integralnym elementem kultury danego społeczeństwa, także naszego rodzimego. Zmiany ustrojowo-społeczne, ekonomiczne i kulturowe czasu transformacji spowodowały istotne przemiany w obszarze problemów alkoholowych w zakresie struktury picia napojów alkoholowych, jego rozmiarów i dynamiki jego spożywania. Wzrosła znacząco popularność piwa podczas spotkań rodzinnych i towarzyskich (np. spotkania w pubach). W ostatnich latach, w przeliczeniu na jednego mieszkańca rocznie, to ponad 100 litrów piwa. Statystyczny Polak wypija pod postacią piwa pięć i pół litra czystego alkoholu, co oznacza trzykrotnie wyższe spożycie piwa niż dwadzieścia lat temu. Spożycie wódki nie uległo zmianie − to 3,2 litra rocznie, tyle wypija statystyczny obywatel, podobnie jak w 1993 roku. Biorąc pod uwagę spożycie piwa, wina i wódki, to łącznie w przeliczeniu na jedną osobę sprowadza się do 10,3 litra czystego alkoholu. Wzrasta liczba pijących kobiet oraz spożycie alkoholu wśród młodzieży w wieku 18-19 lat, odsetek osób w wieku maturalnym to aż 91%1. Studiujący młodzi dorośli pijący alkohol pili już zazwyczaj wcześniej, będąc w szkole średniej2. Sukcesywnie następowały także zmiany stylu życia, nie tylko w zakresie picia alkoholu, ale także innych zachowań, poglądów i przekonań oraz obyczajów. Styl życia stanowi ważną zmienną kulturową, jest zróżnicowany indywidualnie, środowiskowo i kulturowo. Styl życia różnicuje warstwy i grupy społeczne pod wieloma względami (np. ekonomicznie, realizowanie wartości i celów życiowych etc.). W socjologii ujmuje się styl życia, kładąc nacisk na wartości, które są dominujące dla danej jednostki lub grupy i wpływają na ich styl życia. Przemiany stylu życia wiążą się z przemianami makrospołecznymi i procesami globalizacji. „Styl życia to zespół codziennych zachowań jednostek lub zbiorowości społecznych, zachowań specyficznych ze względu na treść i konfigurację. Na całość, jaką stanowi styl życia, składają się zachowania ludzi i motywacje tych zachowań, a także pewne funkcje rzeczy będących czy to rezultatami, czy celami, czy instrumentami owych zachowań”3. Elementem stylu życia jednostki lub grupy może być nadużywanie alkoholu. Jak podaje Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych (PARPA)4, alkohol znajduje się na trzecim miejscu wśród czynników ryzyka dla zdrowia (według Światowej Organizacji Zdrowia). Szacuje się, że w Polsce w grupie pijących alkohol problemowo jest około 900 tysięcy osób uzależnionych od alkoholu, a ponad 2 mln to pijący alkohol szkodliwie albo ryzykownie. Co ósmy Polak nie pije alkoholu w ogóle. Większość pijących spożywa alkohol w sposób niepowodujący negatywnych konsekwencji dla nich i osób z ich otoczenia. Na stronach internetowych PARPA można znaleźć definicję „zespołu uzależnienia od alkoholu” wskazującą, że jest to „(...) kompleks zjawisk fizjologicznych, behawioralnych i poznawczych, wśród których picie alkoholu dominuje nad innymi zachowaniami, które poprzednio miały dla pacjenta większą wartość. Głównym objawem zespołu uzależnienia jest pragnienie alkoholu (często silne, czasami przemożne). Wypicie alkoholu nawet po bardzo długim czasie abstynencji może wyzwalać zjawisko gwałtownego nawrotu innych objawów zespołu uzależnienia, znacznie szybciej niż pojawienie się uzależnienia u osób poprzednio nieuzależnionych”5. Na rozpoznanie uzależnienia pozwala identyfikacja co najmniej trzech czynników występujących w pewnym dłuższym okresie. Do czynników tych należą: pragnienie/poczucie przymusu picia (tzw. głód alkoholowy); upośledzona zdolność kontrolowania zachowań związanych z piciem; fizjologiczne objawy zespołu abstynencyjnego pojawiającego się, gdy picie alkoholu jest ograniczone (np. drżenie rąk, nadciśnienie tętnicze, nudności, wymioty, zaburzenia snu, omamy wzrokowe i lub słuchowe i inne); zwiększona tolerancja alkoholu; narastające zaniedbywanie innych/alternatywnych aktywności (np. przyjemności, zainteresowań), mimo szkodliwych następstw picia alkoholu występowanie uporczywego upijania się. Osoby, które piją alkohol mogą w ciągu swojego życia zmieniać styl picia alkoholu, przemieszczając się na continuum od abstynencji, poprzez picie ryzykowne i szkodliwe, aż do uzależnienia. Toksyczne działanie alkoholu etylowego i produktów pochodnych powoduje poważne zmiany chorobowe w układzie nerwowym, pokarmowym, krążenia, moczowym, hormonalnym oraz zaburzenia zdrowia psychicznego. Poza konsekwencjami zdrowotnymi uzależnienie od alkoholu wywołuje wiele złożonych problemów zaburzających relacje rodzinne, zawodowe i społeczne. Oddajemy do rąk czytelnika monografię ukazującą jednostkowe konsekwencje problemu alkoholowego w rodzinie widziane, doświadczane i przeżywane przez dzieci wychowywane w środowisku rodziny z problemem alkoholowym, a obecnie studentów różnych uczelni wyższych Katowic, którzy zgodzili się wziąć udział w badaniu i podzielić się bardzo osobistymi doświadczeniami, przemyśleniami i motywami decyzji o udziale w terapii. Narracje badanych studentów obrazują ich refleksje i przemyślenia dotyczące funkcjonowania domu rodzinnego, a w nim swoich rodziców. Istotną wartością w prezentowanych narracjach jest również opisywanie „dojrzewania” do zarządzania własnym rozwojem. Wypowiedzi studentów/respondentów cechuje dojrzałość w ocenie swoich doświadczeń, przeżyć i refleksji, dlatego zdecydowaliśmy się ich nie komentować, ponieważ „mówią same za siebie”. Celem monografii jest – poprzez odniesienie się do naukowej literatury przedmiotu – ukazanie szerszego tła społeczno-kulturowego i środowiskowego analizowanych zagadnień, a narracje badanych studentów dorosłych dzieci alkoholików są wyjątkowo ważną poznawczo egzemplifikacją osobistych doświadczeń i przeżyć w życiu codziennym. Dla wielu czytelników o podobnych doświadczeniach mogą być one inspiracją do podjęcia takich decyzji, które diametralnie zmienią ich dobrostan osobisty oraz jakość życia na lepsze i bardziej satysfakcjonujące, jak również skłonią do pomagania innym w podobnie trudnej sytuacji, którzy poszukują pomocy i możliwości zmiany. Warto także podkreślić, że treści naukowe i narracje badanych osób, zwłaszcza te dotyczące zarządzania rozwojem osobistym, prezentowane w przedmiotowej monografii mają znacznie szerszą perspektywę wykorzystania w praktyce życia społecznego i zawodowego. Młodzi dorośli podejmujący pracę zawodową w większości mają aspiracje/ambicje związane z osiąganiem sukcesu zawodowego i awansu społecznego. Dlatego tak istotne w tym procesie dążenia do sukcesu zawodowego i społecznego są kompetencje zawodowe, kompetencje i strategie przyszłościowe, a także motywacja i otwartość na rozwój osobisty, efektywne podejmowanie decyzji na większą skalę, inteligencja emocjonalna, umiejętności budowania relacji w zbiorowościach zawodowych i społecznych, autorefleksja. W przypadku zawodowych ambicji menedżerskich ważny jest potencjał liderski. Aby go rozwijać, niezbędne są zdolności poznawcze (tempo i efektywność uczenia się), radzenie sobie z podejmowaniem decyzji, a także cechy osobowe. Ponadto istotną rolę odgrywa motywacja do uczenia, otwartość umysłu i poczucie sprawczości. Problematyka będąca przedmiotem monografii jest społecznie i wychowawczo wyjątkowo ważna ze względu na rosnący społeczny problem alkoholizmu i jego szerokie spektrum konsekwencji. W obszarze zainteresowań badawczych byli, jak już wspomniano, studenci, którzy, co warto podkreślić, podejmując studia na wyższej uczelni, borykają się z wieloma trudnościami związanymi nie tylko z przystosowaniem się do nowego/innego niż dotychczas środowiska społecznego i terytorialnego (np. przybywając do wielkiego miasta ze wsi lub małego miasteczka), niosąc ze sobą jednocześnie bagaż często bolesnych doświadczeń z domu rodzinnego czy też środowiska szkolnego. Nawiązanie nowych relacji społecznych w środowisku akademickim dla wielu studentów, zwłaszcza na pierwszym roku studiów, może stanowić dużą trudność związaną z lękiem przed nieznanym/obcym. Ponadto pod względem systemu kształcenia akademickiego organizacja uczelni wyższej znacząco odbiega od tradycyjnego nauczania/kształcenia szkolnego. Obawy dotyczące spełnienia wymogów zaliczeniowych czy egzaminacyjnych są dodatkowo stresujące, zwłaszcza w sytuacjach braku wypracowanych umiejętności efektywnego uczenia się7. W początkach kształcenia akademickiego utrudnione jest także otrzymywanie wsparcia społecznego, zwłaszcza gdy nie było ono otrzymywane w domu rodzinnym, a ponadto kontakt z rodziną jest sporadyczny. Czas studiów to czas rozwoju i wchodzenia w dorosłość, czas podejmowania samodzielnych decyzji, czas problemów, niepokojów i sukcesów. Badacze podkreślają, że „(...) poczucie niepewności wypełnia niemal każdą przestrzeń życia człowieka, stanowiąc jego nieodłączną właściwość. W zależności od jego źródeł można kolejno wymienić: niepewność egzystencjalną, cywilizacyjną, makrospołeczną i mikrospołeczną. Do najważniejszych egzystencjalnych źródeł niepewności należy zaliczyć kruchość, przemijanie i skończoność życia ludzkiego, co łączy się bezpośrednio z przygodnością losu. Również przyszłość wywoduje poczucie niepewności, bowiem − jak twierdzi Piotr Sztompka − zawsze kojarzy się ona z »obcością«, tym, co nieznane i często niebezpieczne”8. Nie zagłębiając się we współcześnie ważne problemy funkcjonowania zawodowego nauczyciela akademickiego, co wymaga odrębnego opracowania, warto się odwołać do klasycznych koncepcji akcentowania określonych cech nauczyciela/pedagoga/wychowawcy, bo przecież nauczyciel akademicki jest także pedagogiem mającym wpływ wychowawczy na studentów, np. poprzez swoją wiedzę merytoryczną, styl pracy w procesie dydaktycznym, osobowość, styl relacji ze studentami, działalność społeczną w środowisku akademickim i poza nim. Użyte przez Tadeusza Kotarbińskiego (1886-1981), wybitnego polskiego filozofa, określenie „opiekun spolegliwy” współcześnie jest bardzo rzadko stosowane, a jeśli już, to pejoratywnie. Warto jednak podkreślić, że autor pod tym pojęciem rozumiał osobę wielce szlachetną, która dba o sprawy innych, co jest możliwe tylko wtedy, zaznaczał, gdy jest usposobiona życzliwie do podopiecznych, wrażliwa na potrzeby innych i jest skłonna do pomagania9. Wielu nauczycieli akademickich przyjmuje taką postawę wobec swoich studentów, będąc dla wielu z nich nie tylko mentorami w sferze rozwoju naukowego, ale też osobami niosącymi pomoc i wsparcie. W wychowaniu młodego pokolenia istotne jest tworzenie warunków sprzyjających kreowaniu cech niezbędnych nie tylko w ich rozwoju osobistym, ale także dla aktywnego funkcjonowania w demokratycznym społeczeństwie. Wiele takich cech wskazywała Maria Ossowska (1896-1974)10, współtwórczyni polskiej socjologii moralności11. Należą do nich m.in. aspiracje perfekcjonistyczne, które obejmują doskonalenie życia zbiorowego i jednostki, gdzie niezbędnym elementem jest hierarchia wartości, która wyznacza cele działania. Zanik autorytetów, krytyczna ocena wielu współczesnych aspektów życia społecznego powodują, że przekazywane młodemu pokoleniu wartości przez różne grupy i instytucje są ze sobą sprzeczne, co w konsekwencji powoduje wiele trudności i dylematów moralnych. Otwartość umysłu, jak wskazuje autorka, wiąże się z umiejętnością dokonywania rewizji swoich poglądów. Plastyczność umysłu, jak podkreśla, nie ma nic wspólnego z oportunizmem czy też każdorazowo przystosowywaniem się do nowych ideologii, a uczciwość intelektualna i krytycyzm łączą się z odpowiedzialnością za słowo. Rozwijanie umiejętności intelektualnych, krytycznego myślenia i refleksji w procesie kształcenia młodego pokolenia jest zawsze aktualne, bo rozwijające, ukierunkowane na pozytywną zmianę, np. jakości życia, środowiska życia itp. Debata publiczna o współczesnym systemie kształcenia wzbudza wiele kontrowersji. Maria Ossowska wskazuje także na tolerancję jako cechę, która dotyczy szanowania cudzych potrzeb i opinii, których nie dzielimy. Ludzie nauki z obszaru pedagogiki podkreślają m.in.: „Tolerancja to swoista w swych założeniach i odniesieniach postawa ludzka, która będąc szczególnie wartościową sama w sobie, jest dlatego w życiu ludzkim tak pożądana, gdyż jeśli nie jedynie, to głównie dzięki niej można wszędzie żyć zgodnie i szczęśliwie”. Wspomniana wcześniej autorka zwraca także uwagę na ważność uspołecznienia, czyli rozbudzanie zainteresowania sprawami społecznymi, ponieważ są one doniosłe dla współżycia społecznego. Są to, jak je nazywa, zainteresowania nieosobiste, do których należą także zainteresowania nauką, sztuką przekształcającą korzystnie psychikę człowieka w zakresie jego osobistych relacji z otoczeniem. Przemyślenia/koncepcje T. Kotarbińskiego i M. Ossowskiej, wybitnych polskich uczonych, pozwalają dostrzec, że wszystkie one stanowią wartościowe przesłanie dla nauczycieli akademickich w obszarze podejmowanych działań dydaktycznych i społeczno-wychowawczych, a także wspierających i pomocowych w środowisku akademickim. Monografia obejmuje cztery rozdziały. Rozdział pierwszy pt. Badania naukowe codzienności – wybrane aspekty to analiza życia codziennego jako współczesnego obszaru badań socjologicznych, a także wyjaśnienie ich znaczenia poznawczego. Kolejny rozdział pt. Rodzina z problemem alkoholowym − współuzależnienie zawiera definicję i charakterystykę rodziny z problemem alkoholowym, pokazuje wchodzenie w specyficzne role dzieci wychowywanych w tych rodzinach, jej funkcjonowanie jako systemu, a także opisuje fazy przystosowania się członków rodziny do sytuacji problemowej. Rozdział trzeci pt. Dzieciństwo w narracjach dorosłych dzieci alkoholików został podzielony na trzy szczegółowe zagadnienia, tj. moja rodzina, emocje i budowanie samooceny, konsekwencje dziecięcych doświadczeń w dorosłości, gdzie narracje badanych są tematycznym odzwierciedleniem tych zagadnień w ich doświadczeniach i przeżyciach. Zarządzanie rozwojem osobistym w perspektywie dorosłych dzieci alkoholików to rozdział, w którym respondenci dzielą się swoimi doświadczeniami w zakresie podejmowania decyzji o zmianie swojej życiowej sytuacji ukierunkowanej na rozwój, otrzymywanym wsparciem i efektami uczestniczenia w terapii. Zakończenie – konteksty edukacyjne ma charakter niekonwencjonalny, ponieważ koncentruje się na edukacji zdrowotnej i rodzajach profilaktyki ukierunkowanych na dobrostan jednostek i grup społecznych dla polepszania jakości życia. Studentom studiującym na uczelniach w Katowicach − naszym respondentom DDA, którzy wzięli udział w anonimowych badaniach, których wyniki publikujemy w niniejszej monografii, składamy serdeczne podziękowania
Alkohol jest spotykany w każdej kulturze od zarania dziejów. W każdej dziedzinie życia spełnia on jakąś funkcję, jest integralnym elementem kultury danego społeczeństwa, także naszego rodzimego. Zmiany ustrojowo-społeczne, ekonomiczne i kulturowe czasu transformacji spowodowały istotne przemiany w obszarze problemów alkoholowych w zakresie struktury picia napojów alkoholowych, jego rozmiarów i dynamiki jego spożywania. Wzrosła znacząco popularność piwa podczas spotkań rodzinnych i towarzyskich (np. spotkania w pubach). W ostatnich latach, w przeliczeniu na jednego mieszkańca rocznie, to ponad 100 litrów piwa. Statystyczny Polak wypija pod postacią piwa pięć i pół litra czystego alkoholu, co oznacza trzykrotnie wyższe spożycie piwa niż dwadzieścia lat temu. Spożycie wódki nie uległo zmianie − to 3,2 litra rocznie, tyle wypija statystyczny obywatel, podobnie jak w 1993 roku. Biorąc pod uwagę spożycie piwa, wina i wódki, to łącznie w przeliczeniu na jedną osobę sprowadza się do 10,3 litra czystego alkoholu. Wzrasta liczba pijących kobiet oraz spożycie alkoholu wśród młodzieży w wieku 18-19 lat, odsetek osób w wieku maturalnym to aż 91%1. Studiujący młodzi dorośli pijący alkohol pili już zazwyczaj wcześniej, będąc w szkole średniej2. Sukcesywnie następowały także zmiany stylu życia, nie tylko w zakresie picia alkoholu, ale także innych zachowań, poglądów i przekonań oraz obyczajów. Styl życia stanowi ważną zmienną kulturową, jest zróżnicowany indywidualnie, środowiskowo i kulturowo. Styl życia różnicuje warstwy i grupy społeczne pod wieloma względami (np. ekonomicznie, realizowanie wartości i celów życiowych etc.). W socjologii ujmuje się styl życia, kładąc nacisk na wartości, które są dominujące dla danej jednostki lub grupy i wpływają na ich styl życia. Przemiany stylu życia wiążą się z przemianami makrospołecznymi i procesami globalizacji. „Styl życia to zespół codziennych zachowań jednostek lub zbiorowości społecznych, zachowań specyficznych ze względu na treść i konfigurację. Na całość, jaką stanowi styl życia, składają się zachowania ludzi i motywacje tych zachowań, a także pewne funkcje rzeczy będących czy to rezultatami, czy celami, czy instrumentami owych zachowań”3. Elementem stylu życia jednostki lub grupy może być nadużywanie alkoholu. Jak podaje Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych (PARPA)4, alkohol znajduje się na trzecim miejscu wśród czynników ryzyka dla zdrowia (według Światowej Organizacji Zdrowia). Szacuje się, że w Polsce w grupie pijących alkohol problemowo jest około 900 tysięcy osób uzależnionych od alkoholu, a ponad 2 mln to pijący alkohol szkodliwie albo ryzykownie. Co ósmy Polak nie pije alkoholu w ogóle. Większość pijących spożywa alkohol w sposób niepowodujący negatywnych konsekwencji dla nich i osób z ich otoczenia. Na stronach internetowych PARPA można znaleźć definicję „zespołu uzależnienia od alkoholu” wskazującą, że jest to „(...) kompleks zjawisk fizjologicznych, behawioralnych i poznawczych, wśród których picie alkoholu dominuje nad innymi zachowaniami, które poprzednio miały dla pacjenta większą wartość. Głównym objawem zespołu uzależnienia jest pragnienie alkoholu (często silne, czasami przemożne). Wypicie alkoholu nawet po bardzo długim czasie abstynencji może wyzwalać zjawisko gwałtownego nawrotu innych objawów zespołu uzależnienia, znacznie szybciej niż pojawienie się uzależnienia u osób poprzednio nieuzależnionych”5. Na rozpoznanie uzależnienia pozwala identyfikacja co najmniej trzech czynników występujących w pewnym dłuższym okresie. Do czynników tych należą: pragnienie/poczucie przymusu picia (tzw. głód alkoholowy); upośledzona zdolność kontrolowania zachowań związanych z piciem; fizjologiczne objawy zespołu abstynencyjnego pojawiającego się, gdy picie alkoholu jest ograniczone (np. drżenie rąk, nadciśnienie tętnicze, nudności, wymioty, zaburzenia snu, omamy wzrokowe i lub słuchowe i inne); zwiększona tolerancja alkoholu; narastające zaniedbywanie innych/alternatywnych aktywności (np. przyjemności, zainteresowań), mimo szkodliwych następstw picia alkoholu występowanie uporczywego upijania się. Osoby, które piją alkohol mogą w ciągu swojego życia zmieniać styl picia alkoholu, przemieszczając się na continuum od abstynencji, poprzez picie ryzykowne i szkodliwe, aż do uzależnienia. Toksyczne działanie alkoholu etylowego i produktów pochodnych powoduje poważne zmiany chorobowe w układzie nerwowym, pokarmowym, krążenia, moczowym, hormonalnym oraz zaburzenia zdrowia psychicznego. Poza konsekwencjami zdrowotnymi uzależnienie od alkoholu wywołuje wiele złożonych problemów zaburzających relacje rodzinne, zawodowe i społeczne. Oddajemy do rąk czytelnika monografię ukazującą jednostkowe konsekwencje problemu alkoholowego w rodzinie widziane, doświadczane i przeżywane przez dzieci wychowywane w środowisku rodziny z problemem alkoholowym, a obecnie studentów różnych uczelni wyższych Katowic, którzy zgodzili się wziąć udział w badaniu i podzielić się bardzo osobistymi doświadczeniami, przemyśleniami i motywami decyzji o udziale w terapii. Narracje badanych studentów obrazują ich refleksje i przemyślenia dotyczące funkcjonowania domu rodzinnego, a w nim swoich rodziców. Istotną wartością w prezentowanych narracjach jest również opisywanie „dojrzewania” do zarządzania własnym rozwojem. Wypowiedzi studentów/respondentów cechuje dojrzałość w ocenie swoich doświadczeń, przeżyć i refleksji, dlatego zdecydowaliśmy się ich nie komentować, ponieważ „mówią same za siebie”. Celem monografii jest – poprzez odniesienie się do naukowej literatury przedmiotu – ukazanie szerszego tła społeczno-kulturowego i środowiskowego analizowanych zagadnień, a narracje badanych studentów dorosłych dzieci alkoholików są wyjątkowo ważną poznawczo egzemplifikacją osobistych doświadczeń i przeżyć w życiu codziennym. Dla wielu czytelników o podobnych doświadczeniach mogą być one inspiracją do podjęcia takich decyzji, które diametralnie zmienią ich dobrostan osobisty oraz jakość życia na lepsze i bardziej satysfakcjonujące, jak również skłonią do pomagania innym w podobnie trudnej sytuacji, którzy poszukują pomocy i możliwości zmiany. Warto także podkreślić, że treści naukowe i narracje badanych osób, zwłaszcza te dotyczące zarządzania rozwojem osobistym, prezentowane w przedmiotowej monografii mają znacznie szerszą perspektywę wykorzystania w praktyce życia społecznego i zawodowego. Młodzi dorośli podejmujący pracę zawodową w większości mają aspiracje/ambicje związane z osiąganiem sukcesu zawodowego i awansu społecznego. Dlatego tak istotne w tym procesie dążenia do sukcesu zawodowego i społecznego są kompetencje zawodowe, kompetencje i strategie przyszłościowe, a także motywacja i otwartość na rozwój osobisty, efektywne podejmowanie decyzji na większą skalę, inteligencja emocjonalna, umiejętności budowania relacji w zbiorowościach zawodowych i społecznych, autorefleksja. W przypadku zawodowych ambicji menedżerskich ważny jest potencjał liderski. Aby go rozwijać, niezbędne są zdolności poznawcze (tempo i efektywność uczenia się), radzenie sobie z podejmowaniem decyzji, a także cechy osobowe. Ponadto istotną rolę odgrywa motywacja do uczenia, otwartość umysłu i poczucie sprawczości. Problematyka będąca przedmiotem monografii jest społecznie i wychowawczo wyjątkowo ważna ze względu na rosnący społeczny problem alkoholizmu i jego szerokie spektrum konsekwencji. W obszarze zainteresowań badawczych byli, jak już wspomniano, studenci, którzy, co warto podkreślić, podejmując studia na wyższej uczelni, borykają się z wieloma trudnościami związanymi nie tylko z przystosowaniem się do nowego/innego niż dotychczas środowiska społecznego i terytorialnego (np. przybywając do wielkiego miasta ze wsi lub małego miasteczka), niosąc ze sobą jednocześnie bagaż często bolesnych doświadczeń z domu rodzinnego czy też środowiska szkolnego. Nawiązanie nowych relacji społecznych w środowisku akademickim dla wielu studentów, zwłaszcza na pierwszym roku studiów, może stanowić dużą trudność związaną z lękiem przed nieznanym/obcym. Ponadto pod względem systemu kształcenia akademickiego organizacja uczelni wyższej znacząco odbiega od tradycyjnego nauczania/kształcenia szkolnego. Obawy dotyczące spełnienia wymogów zaliczeniowych czy egzaminacyjnych są dodatkowo stresujące, zwłaszcza w sytuacjach braku wypracowanych umiejętności efektywnego uczenia się7. W początkach kształcenia akademickiego utrudnione jest także otrzymywanie wsparcia społecznego, zwłaszcza gdy nie było ono otrzymywane w domu rodzinnym, a ponadto kontakt z rodziną jest sporadyczny. Czas studiów to czas rozwoju i wchodzenia w dorosłość, czas podejmowania samodzielnych decyzji, czas problemów, niepokojów i sukcesów. Badacze podkreślają, że „(...) poczucie niepewności wypełnia niemal każdą przestrzeń życia człowieka, stanowiąc jego nieodłączną właściwość. W zależności od jego źródeł można kolejno wymienić: niepewność egzystencjalną, cywilizacyjną, makrospołeczną i mikrospołeczną. Do najważniejszych egzystencjalnych źródeł niepewności należy zaliczyć kruchość, przemijanie i skończoność życia ludzkiego, co łączy się bezpośrednio z przygodnością losu. Również przyszłość wywoduje poczucie niepewności, bowiem − jak twierdzi Piotr Sztompka − zawsze kojarzy się ona z »obcością«, tym, co nieznane i często niebezpieczne”8. Nie zagłębiając się we współcześnie ważne problemy funkcjonowania zawodowego nauczyciela akademickiego, co wymaga odrębnego opracowania, warto się odwołać do klasycznych koncepcji akcentowania określonych cech nauczyciela/pedagoga/wychowawcy, bo przecież nauczyciel akademicki jest także pedagogiem mającym wpływ wychowawczy na studentów, np. poprzez swoją wiedzę merytoryczną, styl pracy w procesie dydaktycznym, osobowość, styl relacji ze studentami, działalność społeczną w środowisku akademickim i poza nim. Użyte przez Tadeusza Kotarbińskiego (1886-1981), wybitnego polskiego filozofa, określenie „opiekun spolegliwy” współcześnie jest bardzo rzadko stosowane, a jeśli już, to pejoratywnie. Warto jednak podkreślić, że autor pod tym pojęciem rozumiał osobę wielce szlachetną, która dba o sprawy innych, co jest możliwe tylko wtedy, zaznaczał, gdy jest usposobiona życzliwie do podopiecznych, wrażliwa na potrzeby innych i jest skłonna do pomagania9. Wielu nauczycieli akademickich przyjmuje taką postawę wobec swoich studentów, będąc dla wielu z nich nie tylko mentorami w sferze rozwoju naukowego, ale też osobami niosącymi pomoc i wsparcie. W wychowaniu młodego pokolenia istotne jest tworzenie warunków sprzyjających kreowaniu cech niezbędnych nie tylko w ich rozwoju osobistym, ale także dla aktywnego funkcjonowania w demokratycznym społeczeństwie. Wiele takich cech wskazywała Maria Ossowska (1896-1974)10, współtwórczyni polskiej socjologii moralności11. Należą do nich m.in. aspiracje perfekcjonistyczne, które obejmują doskonalenie życia zbiorowego i jednostki, gdzie niezbędnym elementem jest hierarchia wartości, która wyznacza cele działania. Zanik autorytetów, krytyczna ocena wielu współczesnych aspektów życia społecznego powodują, że przekazywane młodemu pokoleniu wartości przez różne grupy i instytucje są ze sobą sprzeczne, co w konsekwencji powoduje wiele trudności i dylematów moralnych. Otwartość umysłu, jak wskazuje autorka, wiąże się z umiejętnością dokonywania rewizji swoich poglądów. Plastyczność umysłu, jak podkreśla, nie ma nic wspólnego z oportunizmem czy też każdorazowo przystosowywaniem się do nowych ideologii, a uczciwość intelektualna i krytycyzm łączą się z odpowiedzialnością za słowo. Rozwijanie umiejętności intelektualnych, krytycznego myślenia i refleksji w procesie kształcenia młodego pokolenia jest zawsze aktualne, bo rozwijające, ukierunkowane na pozytywną zmianę, np. jakości życia, środowiska życia itp. Debata publiczna o współczesnym systemie kształcenia wzbudza wiele kontrowersji. Maria Ossowska wskazuje także na tolerancję jako cechę, która dotyczy szanowania cudzych potrzeb i opinii, których nie dzielimy. Ludzie nauki z obszaru pedagogiki podkreślają m.in.: „Tolerancja to swoista w swych założeniach i odniesieniach postawa ludzka, która będąc szczególnie wartościową sama w sobie, jest dlatego w życiu ludzkim tak pożądana, gdyż jeśli nie jedynie, to głównie dzięki niej można wszędzie żyć zgodnie i szczęśliwie”. Wspomniana wcześniej autorka zwraca także uwagę na ważność uspołecznienia, czyli rozbudzanie zainteresowania sprawami społecznymi, ponieważ są one doniosłe dla współżycia społecznego. Są to, jak je nazywa, zainteresowania nieosobiste, do których należą także zainteresowania nauką, sztuką przekształcającą korzystnie psychikę człowieka w zakresie jego osobistych relacji z otoczeniem. Przemyślenia/koncepcje T. Kotarbińskiego i M. Ossowskiej, wybitnych polskich uczonych, pozwalają dostrzec, że wszystkie one stanowią wartościowe przesłanie dla nauczycieli akademickich w obszarze podejmowanych działań dydaktycznych i społeczno-wychowawczych, a także wspierających i pomocowych w środowisku akademickim. Monografia obejmuje cztery rozdziały. Rozdział pierwszy pt. Badania naukowe codzienności – wybrane aspekty to analiza życia codziennego jako współczesnego obszaru badań socjologicznych, a także wyjaśnienie ich znaczenia poznawczego. Kolejny rozdział pt. Rodzina z problemem alkoholowym − współuzależnienie zawiera definicję i charakterystykę rodziny z problemem alkoholowym, pokazuje wchodzenie w specyficzne role dzieci wychowywanych w tych rodzinach, jej funkcjonowanie jako systemu, a także opisuje fazy przystosowania się członków rodziny do sytuacji problemowej. Rozdział trzeci pt. Dzieciństwo w narracjach dorosłych dzieci alkoholików został podzielony na trzy szczegółowe zagadnienia, tj. moja rodzina, emocje i budowanie samooceny, konsekwencje dziecięcych doświadczeń w dorosłości, gdzie narracje badanych są tematycznym odzwierciedleniem tych zagadnień w ich doświadczeniach i przeżyciach. Zarządzanie rozwojem osobistym w perspektywie dorosłych dzieci alkoholików to rozdział, w którym respondenci dzielą się swoimi doświadczeniami w zakresie podejmowania decyzji o zmianie swojej życiowej sytuacji ukierunkowanej na rozwój, otrzymywanym wsparciem i efektami uczestniczenia w terapii. Zakończenie – konteksty edukacyjne ma charakter niekonwencjonalny, ponieważ koncentruje się na edukacji zdrowotnej i rodzajach profilaktyki ukierunkowanych na dobrostan jednostek i grup społecznych dla polepszania jakości życia. Studentom studiującym na uczelniach w Katowicach − naszym respondentom DDA, którzy wzięli udział w anonimowych badaniach, których wyniki publikujemy w niniejszej monografii, składamy serdeczne podziękowania
Nutritional Education in Polish Companies: Employee Needs and the Role of Employers in Health Promotion
The modern work environment is constantly evolving, and with it, the emphasis on employee health and well-being is increasing. Background: Nutritional education has become a key component of health promotion strategies in many companies that recognize the benefits of healthy eating habits for enhancing efficiency and job satisfaction. Objectives: The aim of this study was to understand employees’ nutritional needs at work, and to assess the support provided by employers. The analysis focused on employees’ eating habits and their attitudes towards eating at work, motives and barriers to healthy eating. Methods: The study was conducted using an anonymous survey completed by 1.056 individuals from across Poland. A discriminant function was selected for data analysis, which examined the differences between groups. Results/Conclusions: The larger enterprises are more inclined to establish meal consumption spaces, which contributes to a more organised work culture. The larger the business, the more time employees spend eating meals, it being influenced by better-developed eating facilities, which undoubtedly encourages the workers to take longer breaks. The people with obesity were found to place the highest value on healthy food options and the people with a normal BMI are more responsive to healthy food subsidies, nutritional advice provided by a dietitian, and access to fitness facilities.
scite is a Brooklyn-based organization that helps researchers better discover and understand research articles through Smart Citations–citations that display the context of the citation and describe whether the article provides supporting or contrasting evidence. scite is used by students and researchers from around the world and is funded in part by the National Science Foundation and the National Institute on Drug Abuse of the National Institutes of Health.
Contact Info
customersupport@researchsolutions.com
10624 S. Eastern Ave., Ste. A-614
Henderson, NV 89052, USA
Product
Resources
Copyright © 2024 scite LLC. All rights reserved.
Made with 💙 for researchers
Part of the Research Solutions Family.
