Pałac w Różanej i nagrobek Jana Stanisława Sapiehy w kościele pw. Michała Archanioła w Wilnie – nowe ustalenia. Z badań nad twórczością Giovanniego Battisty Gisleniego i Wilhelma Richtera

Abstract

Artykuł poświęcony jest dwóm istotnym fundacjom Kazimierza Leona Sapiehy, marszałka nadwornego litewskiego oraz podkanclerzego litewskiego – jego rezydencji w Różanie oraz nagrobkowi jego brata, Jana Stanisława Sapiehy w kościele pw. Michała Archanioła w Wilnie. Obydwa zabytki doczekały się licznych wzmianek w literaturze polskiej, litewskiej i białoruskiej, lecz jak dotąd brakowało odpowiednich źródeł archiwalnych, które pozwoliłyby rzucić światło na okoliczności ich powstania. W przypadku pałacu w Różanie badacze polscy nie byli pewni, jak tak naprawdę wyglądała pierwotna rezydencja Sapiehy. Rekonstrukcja jej układu przestrzennego jest możliwa dzięki zachowanym projektom ilustrującym wygląd budynku sprzed modernizacji w XVIII w. Układ przestrzenny budowli odwoływał się do włoskiej i francuskiej architektury rezydencjonalnej. Zastosowane w budowli rozwiązania w postaci niezwykle nowatorskiej klatki schodowej umieszczonej w ryzalicie budowli wskazują na autorstwo Giovanniego Battisty Gisleniego. Wśród jego projektów udało się wskazać te, które stały się inspiracją dla rozplanowania siedziby Sapiehy. W świetle zachowanych rachunków wystrój kamieniarski wnętrz pałacu został wykonany przez członków warsztatu Wilhelma Richtera, m.in. Kacpra Gunthera. Na podstawie analizy formalnej oraz wspomnianego źródła udało się także związać z Richterem wileński nagrobek Jana Stanisława Sapiehy.