Osmanli Yeni̇çaği’nda Toprağa Dayali Askerî Ve Ekonomi̇k Yapinin Temsi̇lci̇leri̇ Olarak Zâi̇mler: Amasya Örneği̇ (1700-1740)

Abstract

Modern dönem Osmanlı tarihçiliği hızla gelişmekte olup, bazı hususlarda henüz bu ivmenin kazanılmadığı görülmektedir. Bu hususlar arasında Osmanlı tımar sistemi de sayılabilir. Bu kapsamda Osmanlı “orta sınıfının” temsilcileri olduğuna dair izler görünen zeâmet sahibi kişilerin (zâimlerin) kimliği pek ilgi çekmemiştir. Oysa Osmanlı ekonomisinin ve askeri yapısının temellerinden olan tımar sisteminin taşradaki en etkin aktörlerinden olup, vezirlerce ayakta karşılandıkları belirtilen zâimlerin kimlikleri; toprak varlıklarını artırarak mali ve siyasi nüfuz elde etme çabasına girişip girişmedikleri; zeâmet hak etme ve kaybetme sebepleri ya da yerel nüfuz kazanma/kazanamama durumları incelenmesi gereken konulardandır. Bu makale zâimlerin Amasya’daki temsilcilerinin bahsedilen niteliklerini araştırmaktadır. Çalışmada 1700-1740 yılları arası baz alınmış olup, bu süreçte Amasya kent ve kırsalında toprak tasarruf eden zâimler incelenmiştir. Çalışma Türkiye Cumhuriyeti Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü’nden elde edilen Tapu Tahrir, Şer’iyye ve Mühimme defterleri yanında perakende evraklar ile mevcut literatürün desteğiyle hazırlanmıştır. Bu kaynaklardan tespit edilen 81 adet zeâmet kaydı Amasya sancağında toprakları bulunan zâimlerin önemli bir kısmının devlet görevlisi olduğunu ortaya koyarken onlar için merkezi hükümetin “kontrollü büyüme” politikası izlediği görülmektedir