Ortaöğretim 11. Sınıf Biyoloji Ders Kitabında Sorumluluk Değerinin İncelenmesi

Abstract

Bireylerin, yaşadıkları çevreye ayak uydurabilmesi, toplum nazarında değerli bir insan olarak kabul edilmesi ve saygınlık kazanmasında sorumluluk duygusu önemli bir görev üstlenmiştir ki öğrencilerde sorumluluk duygusunun kazandırılması, eğitimin de önemli hedeflerindendir. Alan yazında birçok sorumluluk türü karşımıza çıkmakla beraber en sık yer alan sorumluluk türleri bireysel, sosyal ve çevresel sorumluluktur. Müfredatta yer alan kazanımların öğrencilere verilmesinde kullanılan en yaygın ve genel eğitim araçlarından biri de hiç şüphesiz ders kitaplarıdır. Buradan hareketle bu çalışmanın amacı biyoloji 11. sınıf ders kitaplarında sorumluluk değerine yer verilme durumunun belirlenmesidir. Araştırmada nitel araştırma yöntemlerinden doküman incelemesi kullanılmıştır. Çalışmanın veri kaynağını MEB tarafından kabul edilen ve 2018-2019 eğitim-öğretim yılına ait 11. sınıf biyoloji ders kitabı oluşturmaktadır. Verilerin analizinde betimsel analiz yapılmıştır. Kitapta yer alan tüm metinler (ders anlatımları, etkinlikler, okuma parçaları) cümle cümle incelemeye alınmış, her bir cümle içindeki, değerlere karşılık gelen sözcükler, belirtilen değerleri açıklayan ifadeler ya da doğrudan veya örtük anlamı veren cümleler alınmıştır. Elde edilen verilere göre 11. sınıf biyoloji ders kitabında sorumluluk değerine yer verilmekle birlikte en çok bireysel sorumluluk irdelenmiştir. Sosyal ve çevresel sorumluluk ise bireysel sorumluluktan sonra yer almıştır. Sonuç olarak sorumluluk değerinin kazandırılmasında biyoloji ders kitabında yer alan metinlerin de burada önemli bir rol oynadığı görülmektedir. Bu nedenle ders kitaplarında yer alan metinler, öğrencilere değerlerin öğretilmesinde için etkili araçlar arasında yer almaktadır. Dolayısıyla ders kitaplarında kullanılan metinlerin öğrencilere değer kazandıracak, onlara doğru davranışları sunacak bir içerikle verilmesi gerekmektedir.

Biyoloji Öğretim Programlarının Yatay ve Dikey Kaynaşıklık Açısından İncelenmesi

“…Oysa programlarda kaynaşıklık üzerine araştırmaların yapılması; öğrencilerde kalıcı öğrenmenin sağlanmasına, öğrenmede transferin kolaylaşmasına önemli bir zemin oluşturmaktadır. Nitekim Almanya, İngiltere ve ABD'deki biyoloji öğretmenliği programlarının disiplinlerarası bir yaklaşımı benimsedikleri ve biyoloji öğretmen adaylarının kimya, fizik, yer bilimlerinde de lisanslı oldukları görülmektedir (Özay Köse, 2016). Ancak Türkiye'deki bazı çalışmalarda öğretmen adaylarının disiplinlerarası ilişki kurma düzeylerinin düşük olduğu (Şahin, Göcük ve Sevgi, 2018), lise öğretmenlerinin disiplinlerarası öğretime ilişkin olumlu görüşlerine rağmen, zaman darlığı ve içerik yoğunluğu gibi nedenlerle disiplinlerarası uygulamalara yer veremedikleri (Özaydınlı Tanrıverdi ve Kılıç, 2019), bir çok biyoloji kavramı için ön şart olan fizik ve kimya konularının biyoloji programında daha sonra yer aldığı ve bu nedenle kavram yanılgılarının ortaya çıktığı (Keskin ve Özay Köse, 2019) belirlenmiştir.…”

“…Biyoloji dersine yönelik kılavuz sorular oluşturulması amacıyla "interdisciplinary high school science, articulation, science education, human biology" gibi anahtar kelimelerle alanyazın taraması yapılmıştır. İncelenen çalışmalarda, biyoloji dersi programlarının diğer derslerle ilişkili (disiplinlerarası) bir ders olması gerektiğinin belirtildiği görülmüştür (Ornstein ve Hunkins, 2018;Özay Köse, 2016;Özaydınlı Tanrıverdi ve Kılıç, 2019;Spintzyk vd., 2016). Ayrıca BDÖP'de "Çevre kirliliğinin önlenmesinde biyolojinin diğer disiplinler ile nasıl ilişkilendirildiğine örnekler verir" şeklindeki kazanım açıklaması da (MEB, 2018a, s.11), kılavuz sorulara programın disiplinlerarası yapısının analizi için bir madde eklenmesini gerekli kılmıştır.…”

“…Bu açıdan bakıldığında disiplinler arası yaklaşımda temel anlayışın bütünleştirmenin ya da ilişkilendirmelerin rastgele değil, bilinçlilikle yapılması gerektiği belirtilmektedir (Yalçın, 2013). Nitekim alanyazına bakıldığında disiplinlerarası ilişkilendirmelerin bilinçli ve sistematik bir şekilde yapılması gerektiği vurgulanmaktadır (Brutlag ve Maples, 1992;Özay Köse, 2016;Yarımca, 2011;Yalçın ve Yıldırım, 1998).…”

Soziokulturelles Wissen und dessen Vermittlung im Rahmen des Gemeinsamen europäischen Referenzrahmens für Sprachen im DaF Lehrbuch „Wie bitte? A1.1“

“…Es gibt verschieden Kriterienkataloge und Studien zur Untersuchung der Vermittlung von Landeskunde und kulturellen Elementen im Fremdsprachenunterricht und in Lehrbüchern (siehe Tomkova, 2007;Cuma, 2009;Saraç, & Arıkan, 2010;Koçak, 2014;Köşker, 2015;Memiş, 2016;Sakarya Maden, Kula, Çalışkan, 2017). Weil das Lehrbuch "Wie bitte?…”

Değerler Açısından Ders Kitaplarının İncelenmesi: Ortaokul 6. Sınıf Fen Bilimleri Ders Kitapları Örneği

“…Alanyazın incelemesi sonucu fen alanında ders kitaplarının değerlere göre incelendiği az sayıda çalışmanın olduğu görülmüştür. Bu çalışmalardan üçü, lise Bayburt Eğitim Fakültesi Dergisi, Yıl: 2024 Cilt: 19 Sayı: 41 biyoloji ders kitaplarına (Acar & Yaman Kasap, 2020;Özay Köse & Gül, 2020a, 2020b yönelik iken, bir çalışmanın (Polat & Atalay, 2021) ilkokul (1-4. Sınıf) fen bilimleri ders kitaplarına yönelik olduğu görülmüştür.…”