Ortaçağ İslam Dünyasında Deri, Tahta ve Kağıt Sanayi
Abstract: Deri, insanların çok eski devirlerden beri giyim-kuşam, yeme-içme ve barınma işlerinde kullanmış oldukları eşyaların yapımında önemli bir ham madde olarak tanınmaktadır. Eski Mısırlılar evde yetiştirdikleri veya avlamak suretiyle elde ettikleri hayvanların derilerini ince yumuşak bir hale getirerek onlardan yastık, döşek vb. ev eşyaları ve çeşitli giysiler imal ediyorlardı. Aynı zamanda Mezopotamyalılar deri tabaklama işini büyük bir ustalıkla yapıyorlardı ve onlar derilerin temizlenmesi, parlatılması, daha so… Show more
Search citation statements
Paper Sections
Citation Types
Year Published
Publication Types
Relationship
Authors
Journals
Cited by 5 publications
References 0 publications
Abbâsî Dönemi İktisat Coğrafyası ve İslam İktisat Düşüncesine Mekânsal Bir Yaklaşım: Câhiz’in al-Tabassur bi’t-Ticâra İsimli Eseri Üzerine Bir İnceleme
Amr b. Bahr el-Câhiz el-Kinânî (ö.255/869) Arap edebiyatının en önemli simalarından biri olmasının yanı sıra kelam, fıkıh, tefsir, tarih, coğrafya, siyaset, ahlak, sanat ve iktisat gibi alanlarda önemli eserler kaleme alan velûd bir İslam alimidir. Câhiz, Abbâsî hanedanlığının en parlak yıllarında devrin önemli merkezlerinden biri olan Buhara’da yaşamış ve bir bilim insanı olarak dönemin yöneticileriyle etkileşimde bulunmuş bir isimdir. Onun entelektüel birikimi ve yaşadığı dönemin siyasi-kültürel ortamı, eserlerini farklı disiplinlerin perspektifinden incelemeyi zorunlu kılmaktadır. Bu çalışmada, İslam kültürünün önemli bir bileşeni olan iktisat coğrafyasının Abbâsî dönemi ile mekânsal ilişkisi Câhiz’in et-Tebassur bi’t-Ticâra isimli eseri bağlamında incelenmiştir. et-Tebassur bi’t-Ticâra, Câhiz’in geniş İslam coğrafyasındaki seyahatleri ile pazar ve panayırlardan edindiği tecrübeler ve tacir olarak kazandığı bilgilerden beslenen bir çalışmadır. Bu yönüyle eser, Abbâsî dönemi İslam dünyasının ekonomik yapısını, ticaretin coğrafi dağılımını ve dönemin ticari ilişkilerini detaylı bir şekilde ortaya koyduğundan İslam iktisat coğrafyası ve İslam iktisadı literatürüne katkı sunacak bir mahiyettedir. Diğer taraftan iktisat coğrafyası, ekonomi ve coğrafyanın kesiştiği bir birleşimi ihtiva ettiğinden İslam kültürü açısından özellikle de Abbâsî döneminde önemli bir inceleme alanını ifade etmektedir. Çünkü Abbâsî dönemi, İslam medeniyetinin birçok alanında önemli gelişmelerin yaşandığı bir zaman dilimidir. Nitekim bu dönemde İslam dünyası; ekonomik, kültürel ve bilimsel açıdan büyük gelişmeler kaydetmekle birlikte ticaret yollarının önemli ölçüde genişlemiş olması iktisat coğrafyasının gelişimine de katkı sunmuştur. Bu çalışma, Câhiz el-Kinânî'nin et-Tebassur bi’t-Ticâra eseri üzerinden iktisat coğrafyasının Abbâsî dönemi boyunca nasıl geliştiği ve bu gelişmenin hangi mekânsal faktörlerle ilişkili olduğunu, Abbâsî dönemi İslam dünyasının iktisat coğrafyası ile bu dönemin ekonomik yapısının nasıl anlaşılacağını Câhiz’in geniş İslam coğrafyasına yaptığı seyahatler, pazar ve panayırlardan edindiği izlenimleri ve tacir olarak yaşadığı deneyimleri merkeze alarak derinlemesine analiz etmeyi amaçlamaktadır. Yapılan literatür araştırması sonucunda Abbâsî dönemi İslam iktisat coğrafyasını müstakil olarak ele alan ve bunu da eser-müellif ilişkisi içerisinde inceleyen bir çalışma tespit edilemediğinden araştırma konumuza odaklanan kapsamlı bir çalışmanın eksikliği ortaya çıkmıştır. Mevcut çalışmalar genellikle Orta Çağ İslam dünyasının sosyal ve ticari hayatını genel olarak ele almış, Basra Körfezi'nde uluslararası taşımacılık ve deniz ticareti gibi spesifik konulara yoğunlaşmış, bölgesel ticaret hareketliliği ve liman şehirlerinin rollerini incelemiştir. Yöntem olarak bu çalışmada İslam medeniyetine ait iktisat coğrafyasının Abbâsî dönemi ile mekânsal ilişkisi, ilgili literatür ve tarihsel bağlam eşliğinde dönemin temel kaynakları taranarak incelenecek ve elde edilen bulgular hem coğrafya hem de iktisadi açıdan karşılaştırmalı olarak analiz edilerek İslam iktisat düşüncesine coğrafi etmenlerin ve mekân ilişkisinin etkisi incelenecektir. Ayrıca, Abbâsî dönemi İslam dünyası ile Câhiz’in yaşamı ve eserleri hakkında kapsamlı bir literatür taraması, dönemin ekonomik, kültürel ve bilimsel gelişmelerini anlamak için tarihsel bağlam değerlendirmesi, eserde geçen ticaret yapısı, ürün çeşitliliği, ticari ilişkiler ve ekonomik faaliyetlerin coğrafi dağılımı gibi unsurlar; dönemin diğer kaynaklarına başvurulması, modern akademik çalışmalarla karşılaştırmalı metin analizi ve çağın coğrafi ve iktisadi yapısının incelemesi bu yöntemin genel çerçevesini ihtiva etmektedir. Sonuçları itibariyle bu çalışma, İslam iktisat coğrafyasının dönemsel evrimine odaklanarak, özellikle Abbâsî döneminin ticaret ve ekonomik faaliyetlerinin boyutlarını Câhiz el-Kinânî'nin aktardığı verilerle ortaya koymuştur. İncelenen döneme ait ticaret yolları ve rağbet gören ürünler dikkate alındığında -dönemin ekonomik ve sosyal yapısının anlaşılmasına olanak sağlayan- et-Tebassur bi’t-Ticâra isimli eserin hem iktisadi coğrafya hem de kültürel birikimin incelenmesi açısından önemli bir kaynak olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Câhiz el-Kinânî'nin eserinin, Abbâsî dönemi İslam dünyasının ekonomik ve sosyal yapısının anlaşılmasında önemli bir kaynak mesabesinde olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca eserin, yapılan değerlendirme ve analizler sonucunda İslam iktisat düşüncesi tarihinin kaynakları arasında yer aldığı doğrulanmıştır. Bu bağlamda, et-Tebassur bi’t-Ticâra isimli eserin hem akademik hem de tarihsel perspektiften, İslam iktisat coğrafyasının analizine katkıda bulunan önemli bir eser olduğu sonucuna ulaşılmıştır.
Abbâsî Dönemi İktisat Coğrafyası ve İslam İktisat Düşüncesine Mekânsal Bir Yaklaşım: Câhiz’in al-Tabassur bi’t-Ticâra İsimli Eseri Üzerine Bir İnceleme
Amr b. Bahr el-Câhiz el-Kinânî (ö.255/869) Arap edebiyatının en önemli simalarından biri olmasının yanı sıra kelam, fıkıh, tefsir, tarih, coğrafya, siyaset, ahlak, sanat ve iktisat gibi alanlarda önemli eserler kaleme alan velûd bir İslam alimidir. Câhiz, Abbâsî hanedanlığının en parlak yıllarında devrin önemli merkezlerinden biri olan Buhara’da yaşamış ve bir bilim insanı olarak dönemin yöneticileriyle etkileşimde bulunmuş bir isimdir. Onun entelektüel birikimi ve yaşadığı dönemin siyasi-kültürel ortamı, eserlerini farklı disiplinlerin perspektifinden incelemeyi zorunlu kılmaktadır. Bu çalışmada, İslam kültürünün önemli bir bileşeni olan iktisat coğrafyasının Abbâsî dönemi ile mekânsal ilişkisi Câhiz’in et-Tebassur bi’t-Ticâra isimli eseri bağlamında incelenmiştir. et-Tebassur bi’t-Ticâra, Câhiz’in geniş İslam coğrafyasındaki seyahatleri ile pazar ve panayırlardan edindiği tecrübeler ve tacir olarak kazandığı bilgilerden beslenen bir çalışmadır. Bu yönüyle eser, Abbâsî dönemi İslam dünyasının ekonomik yapısını, ticaretin coğrafi dağılımını ve dönemin ticari ilişkilerini detaylı bir şekilde ortaya koyduğundan İslam iktisat coğrafyası ve İslam iktisadı literatürüne katkı sunacak bir mahiyettedir. Diğer taraftan iktisat coğrafyası, ekonomi ve coğrafyanın kesiştiği bir birleşimi ihtiva ettiğinden İslam kültürü açısından özellikle de Abbâsî döneminde önemli bir inceleme alanını ifade etmektedir. Çünkü Abbâsî dönemi, İslam medeniyetinin birçok alanında önemli gelişmelerin yaşandığı bir zaman dilimidir. Nitekim bu dönemde İslam dünyası; ekonomik, kültürel ve bilimsel açıdan büyük gelişmeler kaydetmekle birlikte ticaret yollarının önemli ölçüde genişlemiş olması iktisat coğrafyasının gelişimine de katkı sunmuştur. Bu çalışma, Câhiz el-Kinânî'nin et-Tebassur bi’t-Ticâra eseri üzerinden iktisat coğrafyasının Abbâsî dönemi boyunca nasıl geliştiği ve bu gelişmenin hangi mekânsal faktörlerle ilişkili olduğunu, Abbâsî dönemi İslam dünyasının iktisat coğrafyası ile bu dönemin ekonomik yapısının nasıl anlaşılacağını Câhiz’in geniş İslam coğrafyasına yaptığı seyahatler, pazar ve panayırlardan edindiği izlenimleri ve tacir olarak yaşadığı deneyimleri merkeze alarak derinlemesine analiz etmeyi amaçlamaktadır. Yapılan literatür araştırması sonucunda Abbâsî dönemi İslam iktisat coğrafyasını müstakil olarak ele alan ve bunu da eser-müellif ilişkisi içerisinde inceleyen bir çalışma tespit edilemediğinden araştırma konumuza odaklanan kapsamlı bir çalışmanın eksikliği ortaya çıkmıştır. Mevcut çalışmalar genellikle Orta Çağ İslam dünyasının sosyal ve ticari hayatını genel olarak ele almış, Basra Körfezi'nde uluslararası taşımacılık ve deniz ticareti gibi spesifik konulara yoğunlaşmış, bölgesel ticaret hareketliliği ve liman şehirlerinin rollerini incelemiştir. Yöntem olarak bu çalışmada İslam medeniyetine ait iktisat coğrafyasının Abbâsî dönemi ile mekânsal ilişkisi, ilgili literatür ve tarihsel bağlam eşliğinde dönemin temel kaynakları taranarak incelenecek ve elde edilen bulgular hem coğrafya hem de iktisadi açıdan karşılaştırmalı olarak analiz edilerek İslam iktisat düşüncesine coğrafi etmenlerin ve mekân ilişkisinin etkisi incelenecektir. Ayrıca, Abbâsî dönemi İslam dünyası ile Câhiz’in yaşamı ve eserleri hakkında kapsamlı bir literatür taraması, dönemin ekonomik, kültürel ve bilimsel gelişmelerini anlamak için tarihsel bağlam değerlendirmesi, eserde geçen ticaret yapısı, ürün çeşitliliği, ticari ilişkiler ve ekonomik faaliyetlerin coğrafi dağılımı gibi unsurlar; dönemin diğer kaynaklarına başvurulması, modern akademik çalışmalarla karşılaştırmalı metin analizi ve çağın coğrafi ve iktisadi yapısının incelemesi bu yöntemin genel çerçevesini ihtiva etmektedir. Sonuçları itibariyle bu çalışma, İslam iktisat coğrafyasının dönemsel evrimine odaklanarak, özellikle Abbâsî döneminin ticaret ve ekonomik faaliyetlerinin boyutlarını Câhiz el-Kinânî'nin aktardığı verilerle ortaya koymuştur. İncelenen döneme ait ticaret yolları ve rağbet gören ürünler dikkate alındığında -dönemin ekonomik ve sosyal yapısının anlaşılmasına olanak sağlayan- et-Tebassur bi’t-Ticâra isimli eserin hem iktisadi coğrafya hem de kültürel birikimin incelenmesi açısından önemli bir kaynak olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Câhiz el-Kinânî'nin eserinin, Abbâsî dönemi İslam dünyasının ekonomik ve sosyal yapısının anlaşılmasında önemli bir kaynak mesabesinde olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca eserin, yapılan değerlendirme ve analizler sonucunda İslam iktisat düşüncesi tarihinin kaynakları arasında yer aldığı doğrulanmıştır. Bu bağlamda, et-Tebassur bi’t-Ticâra isimli eserin hem akademik hem de tarihsel perspektiften, İslam iktisat coğrafyasının analizine katkıda bulunan önemli bir eser olduğu sonucuna ulaşılmıştır.
Medeniyetlerin oluşmasıyla birlikte bilim kültür ve sanatın aktarımında en önemli araçlardan biri şüphesiz yazıdır. Bu nedenle her nereye ve ne şekilde yazılırsa yazılsın nesiller bundan yararlanmışlar, kendi kültür ve tarihlerini yakından tanıyabilmişler ve gelecek kuşaklara da miras bırakabilmişlerdir. Ancak bu mirasın aktarılmasını daha da kolaylaştıracak bir malzeme olan kâğıdın icadı, işleri oldukça hızlandırmıştır. Gerek bilgi aktarımında kullanılan gerekse bizzat sanatın üzerine işlendiği kâğıt hem doğu hem de batıda vazgeçilmez bir malzeme olarak karşımıza çıkar. Kâğıdın keşfiyle beraber, medeniyetlerin onu elde ettikleri hammaddeler de coğrafya ve yüzyıla göre farklılık göstermiş, türleri, ticarî ilişkiler ve kullanım kolaylıklarına bağlı olarak batı ve doğu arasında sürekli yer değiştirmiştir. Bu araştırmada genel olarak kâğıdın tarihi serüveni ve hammaddeleri üzerinde durularak, İslam coğrafyasında farklı yüzyıllarda, kitap üretim merkezlerindeki kâğıt yapım aşamalarını gösteren tasvirler üzerinden, kitabhânelerdeki üretim faaliyetlerini gözler önüne sermek amaçlanmıştır. Özellikle 15. yüzyıl sonunda Herat’ta Timurlu döneminde günlük yaşam sahnelerinin resimlerde yer bulmasıyla, edebî eserlerde medrese konulu resimlerde kâğıdı hazırlayan kişiler görülmeye başlanmış, 16. yüzyılda Safevi döneminde bu etki devam etmiş, sonrasında Babürlü dönemiyle de risalelerde saray kitabhânelerinin canlandırıldığı resimlerle ve albümlerde sayfa kenarı süslemesi olarak görülmüştür. Bu tasvirlere bakıldığında, kâğıt yapım aşamaları ve üretimde kullanılan aletler, dönemin kaynaklarını destekler biçimde yansıtılmıştır.
Öz − İnsanlığın ortaya çıkışı ile birlikte ilk insan yaşamını sürdürebilmek için ihtiyaç duyduğu besin maddelerini başta ormanlar olmak üzere, etrafındaki besin barındıran kaynaklardan, devamında ise bu kaynaklardan elde ettikleri eşyalar ile ihtiyaç duyduğu her türlü araç ve gerecini ağaç başta olmak üzere yapmayı öğrenmiştir. Böylece ormanlar ve ormanlardan elde edilen ürünlerden elde edilen kaynakların insanlar tarafından ilk kullanım şekli ve orman alanları içindeki ilk yaşama biçimi ortaya çıkmıştır. Ancak özellikle ormanlar başlangıçta serbest ve düzensiz bir şekilde yararlanılan kaynak konumundaydılar. Zamanla ise insanlar tarafından oluşturulan idari oluşumlarca ormanlardan faydalanmayı düzenlemek ve ormanları korumak için, ormanların mülkiyet durumunu belirleme gereği ortaya çıkmıştır. Aradan geçen zaman içinde ise bu siyasi yahut idari mekanizmalar ormanlardan herkesin dilediğince yararlanmasına olanak veren ortak mülkiyet anlayışına son vermiştir. Kurulan devletler, emirlikler, yahut adı ne olursa olsun işlevi toplumları yönetmek olan siyasi mekanizmalar özellikle orman alanlarını devlet tarafından devlet arazisi yapısı içerisine almak zorunda bile kalmışlardır. Fakat, şehir merkezleri dışı diye tabir edilen taşra yahut köy adı verilen yerleşim birimlerinin artması ve yaygınlaşması ve bu tarz yerlerde nüfusun ormanlar üzerinde baskı oluşturması, köylüler ile ormanları sahiplenen mekanizmalar arasında sürtüşmeler yaşanmasına neden olmuştur. Bu çalışmada nitel araştırma yöntemi kullanılarak dönem kaynaklarından elde edilen uygun örneklem dahilindeki bilgilerden hareketle, Ortaçağ kaynaklarında İslam dünyasındaki orman ve orman ürünleri hakkında verilen bilgiler sunulmuştur. Bilgi ve doküman analizi yapılarak elde edilen bu bilgilere bakıldığında da, dönem dünyasında orman ve orman ürünleri hakkında bugünkü ilgili alanındaki gelişmeleri ve değişimleri destekleyici ve bunlara temel oluşturabilecek verilere ulaşıldığı görülmüştür. Mimariden, sanata, gemicilikten, mutfak araç gereçlerine, ısınmadan ticarete kadar pek çok sahada orman ve orman ürünlerinin etkin olduğu ürünlere sahip olunduğu da yapılan bir başka tespit olarak karşımıza çıkmıştır.
scite is a Brooklyn-based organization that helps researchers better discover and understand research articles through Smart Citations–citations that display the context of the citation and describe whether the article provides supporting or contrasting evidence. scite is used by students and researchers from around the world and is funded in part by the National Science Foundation and the National Institute on Drug Abuse of the National Institutes of Health.
Contact Info
customersupport@researchsolutions.com
10624 S. Eastern Ave., Ste. A-614
Henderson, NV 89052, USA
Product
Resources
Copyright © 2024 scite LLC. All rights reserved.
Made with 💙 for researchers
Part of the Research Solutions Family.
