Orta Asya’da Doğu Kilisesi’nin Yükselişi: Soğd Hıristiyanlığı ve İzleri

Abstract

M.S. V. yüzyılda bağımsızlaşan Doğu Kilisesi önce Pers coğrafyası ardından ise Asya coğrafyasının tamamında etkinlik ve faaliyet göstermeye başladı. Onların misyonları sonucunda M.S. VI. yüzyılda Hıristiyanlık daha spesifik bir ifade ile Nesturîlik ve kolları, Asya’nın Zerdüştçülük, Budizm gibi yerel dinleri, temel inanç sistemleri arasına girdi. Doğu Kilisesi’nin Asya’daki faaliyetinin başladığı dönem, Soğd coğrafyasının siyasi bakımdan oldukça istikrarsız, buna karşın ekonomik faaliyet açısından hareketli ve Soğdların Asya ticaret güzergahları boyunca kolonileşmeye başladığı zamana tekabül etti. Tek bir siyasi otoritenin hâkim olmadığı Soğd topraklarında tek bir dinin de ideolojik ve inanç bakımından hakimiyeti söz konusu değildi. Dinî hayat konusunda Soğd toplumsal yapısının esnek karakterini kullanan Doğu Kilisesi, Pers ve Baktriya coğrafyasında teşkilatlandıktan sonra etkisini Soğdya’ya ve Soğdya’nın başkenti Semerkant’a kadar genişletti ve M.S. VI-VII. yüzyıllarda Soğd kültür çevresine dahil oldu. Bu çalışmada Doğu Hıristiyanlığının Soğdya’da teşekkülü, Soğd toplum dokusuna uyumu ve Hıristiyanlığın Asya çapında yayılmasında Soğdların rolü, esas olarak mimarî ve Soğdlar tarafından üretilen Hıristiyan dinî metinleri çerçevesinde irdelenecektir. Bu çalışmanın hedeflerinden bir diğeri ise Soğd Hıristiyanlığının temel karakteristiklerini ortaya çıkarmaktır.

Silk and Fur: Sogdian Trade and Presence in the North of Black Sea (2nd-8th Centuries Ad)

“…Soğdların ana vatanı Soğdya'da yani Mâverâünnehir coğrafyasında aynı dönemlerde Soğdlar arasında arkeolojik ve metinsel veriler Hristiyanlığın yayıldığını göstermektedir. 62 Bahsedilen ana kaynaklardan yola çıkılarak söz konusu dönemde Soğd varlığının Doğu Roma metinlerinde tanındığı, onların Karadeniz'in kuzeyi ile ilişkilendirildikleri savunulabilir. Bütün bunlarla birlikte Karadeniz'in kuzeyinde Taman Yarımadası'nda bulunan bir çömlek parçası üzerindeki Soğd ismi Š'βnwšk/Šāfnōšak (sonsuzluğa inanan) bölgedeki Soğd varlığını kesin surette göstermektedir.…”