O odmianie nazwisk Polek i Polaków oraz ich opisie w Słowniku gramatycznym języka polskiego

Abstract

Problem odnoszenia rzeczowników do ludzi określonej płci jest ostatnio modny – rzeczywiście stwarza problemy w różnych językach. W języku polskim, w których rodzaj (u jego podstaw leży zróżnicowanie płci) przenika cały system gramatyczny, rodzaju męskiego lub żeńskiego używa się nie zawsze zgodnie z płcią osoby. Częste jest zwłaszcza jest używanie rzeczownika męskiego w odniesieniu do kobiet. Używa się też derywatów żeńskich od ustabilizowanych rzeczowników męskich.
 Grupą nazw, dla których możliwość równoprawnego odnoszenia do osób obu płci jest oczywista, są nazwiska. Nazwisko jest bowiem nazwą wspólną członków rodziny; tradycyjnie było przekazywane dzieciom przez ojca (lub matkę), żonie – przez męża, obecnie mąż może przejmować nazwisko również od żony. Niemniej w języku polskim (podobnie jak w niektórych innych językach) postać nazwiska jest często różna w zależności od płci nosiciela. Choć intuicyjnie nazwisko mężczyzny i kobiety to ten sam byt, słowniki czy spisy notują osobno dwa nazwiska typu Kowalski i Kowalska – jako dwa różne leksemy rzeczownikowe, odmienne przez przypadek i liczbę. Trzymaliśmy się tego rozstrzygnięcia w Słowniku gramatycznym języka polskiego (SGJP), który ostatnio wzbogaciliśmy o nazwiska często powtarzalne wśród Polaków; wprowadziliśmy doń systematycznie nazwiska, które – według bazy PESEL – mają co najmniej 50 nosicieli jednej płci, indywidualnie zaś nazwiska rzadsze, ale ogólnie znane (także osób innej narodowości). Zgodnie z założeniami SGJP została wskazana ich odmiana (nazwisko mające jedną postać w mianowniku, np. Nowak czy Mickiewicz, inaczej się odmienia w rodzaju męskim i żeńskim) łącznie z wariantami, a także odpowiedniość między męską i żeńską wersją nazwiska.