Nadużycie prawa do skargi jako kryterium dopuszczalności skarg indywidualnych kierowanych do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka oraz do komitetów traktatowego systemu ochrony praw człowieka ONZ

Abstract

Artykuł ma na celu porównanie, w oparciu o analizę orzecznictwo organów strasburskich oraz komitetów eksperckich traktatowego systemu ochrony praw człowieka ONZ, w jaki sposób ciała te interpretują pojęcie nadużycia prawa do skargi i korzystają z kryterium nadużycia przy ocenie dopuszczalności skarg indywidualnych. Wprawdzie omawiana przesłanka dopuszczalności przewidziana została w Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności oraz niemal we wszystkich instrumentach systemu traktatowego, które regulują procedury skarg indywidualnych, ale w żadnym z tych dokumentów nie jest zdefiniowana. W opinii Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (ETPC) pojęcie nadużycia prawa powinno być rozumiane w zwykłym znaczeniu nadawanym mu w ogólnej teorii prawa – jako przynoszące szkodę korzystanie z prawa dla celów innych niż te, dla których zostało ono przewidziane. W praktyce organy międzynarodowe odwołują się do kryterium nadużycia prawa do wniesienia skargi stosunkowo rzadko, w zróżnicowanych przypadkach, uwzględniając elementy związane z samą skargą (np. gdy obejmuje ona zarzuty błahe bądź absurdalne i jest pozbawiona rzeczywistego znaczenia dla realizacji chronionych praw i wolności, została złożona z bardzo dużym opóźnieniem, jest świadomie oparta na nieprawdziwych faktach, zawiera obraźliwe sformułowania przekraczające granice normalnej krytyki), a także (jak czyni to ECHR) zachowanie skarżącego lub jego pełnomocników w toku postępowania po wniesieniu skargi (np. gdy skarżący narusza obowiązek zachowania poufności lub w celu wprowadzenia organu międzynarodowego w błąd nie informuje go o nowych, istotnych dla sprawy wydarzeniach). Przeprowadzony przegląd case-law prowadzi jednocześnie do wniosku, że przynajmniej do chwili obecnej komitety traktatowe wykazywały większą ostrożność i powściągliwość w odrzucaniu skarg na podstawie omawianego kryterium, co można częściowo tłumaczyć mniejszym w porównaniu do Trybunału strasburskiego obciążeniem tych organów napływającymi zawiadomieniami i mniejszą potrzebą selekcji skarg, które powinny być rozstrzygane co do istoty.