Muhammed b. Ali es-Sabbân’ın Manzûmetu’s-Sabbân Adlı Eserinin Hadis Usûlü Açısından Değerlendirilmesi

Abstract

Hicrî ikinci asırdan itibaren hadis usûlüne dair müstakil eserler yazılmış, fakat bunların büyük kısmı günümüze intikâl etmemiştir. Bize ulaşan en eski hadis usûlü eseri olarak Râmhürmüzî’nin (ö. 360/971) el-Muhaddisu’l-fâsıl’ı gösterilmektedir. Bu bakımdan Râmhürmüzî birinci dönüm noktası kabul edilmiştir. Ondan sonra bu alanda birçok eser telif edilmiştir. Bunlar arasında Hatîb (ö. 463/1071) ve İbnü’s-Salâh’ın (ö. 643/1245) çalışmaları birer dönüm noktası olması itibarıyle ayrı bir öneme sahiptir. Hadis ilminde zikredilen mensûr eserlerin yanında, hicrî yedinci asırdan itibaren bazı manzûm eserler de telif edilmiştir. Hadis edebiyatındaki eserlerin büyük kısmı mensûr tarzda telif edilmiş, bir kısmı ise nazım hâlinde kaleme alınmıştır. İbn Ferah el-İşbilî’nin (ö. 699/1300) manzûmesi bu türün ilk örneği kabul edilmiş, onun çalışmasını el-Hüveyyi (ö. 693/1294), el-Irâkî (ö. 806/1404), el-Berşensî (ö. 808/1406) ve Suyûtî’nin (ö. 911/1506) Elfiyye’leri ile el-Fîrûzâbâdî (ö. 817/1415), eş-Şümunnî (ö. 821/1419), İbn Zekrî et-Tilimsânî (ö. 900/1494), Radiyüddîn el-Gazzî (ö. 935/1529) ve el-Beykûnî’nin (ö. 1080/1669) vecîz eserleri takip etmiştir. Hicrî yedinci asırla birlikte hadis usûlünü nazma dökme çalışmaları hızlanmıştır. Manzûm hadis usûlü eserlerinin ilk temsilcisi İbn Ferah el-İşbilî iken son temsilcileri arasında ise Muhammed b. Ali es-Sabbân bulunmaktadır. Bu eserlerden daha sonra telif edilen Sabbân’ın Manzûmetü’s-Sabbân adlı eseri, kendilerinden öncekilerin bir hülâsası olmasının yanı sıra İbn Ferah el-İşbilî’nin Garâmî sahîh’inin muârazasıdır. Bu sebeple hadis usûlüne dair önemli bir manzûme olan bu eserin muhtevâ ve hadis ilmi açısından tahlili önem arz etmektedir. Sabbân bu eserinde, el-İşbilî’nin yöntemini takip etmek suretiyle sahîh, hasen, zayıf gibi 44 hadis ıstılahını kullanarak aşk ve sevdaya dair manzûme yazmıştır. Bu çalışmada manzûm hadis usûlü eseri olan Manzûmetu’s-Sabbân adlı eserde yer alan hadis usûlü kavramları tespit edilmiş, lügat ve ıstılâh manaları açısından tahlil edilmiştir. Bu çalışmanın sahibi, mîlâdî 18. yüzyıl âlimlerinden Sabbân’dır. Sabbân daha çok dilciliğiyle ön plana çıkmış olsa da birtakım hadis usûlü kavramlarını kullanarak bir manzûme oluşturmuştur. Sabbân’ın Manzûmetu’s-Sabbân adlı hadis usûlü eserinin hadis ilmi açısından değerlendirilmesi yapılmış ve bu manzûmede yer verilen hadis usûlü kavramları tespit edilmiştir. Böylece Sabbân’ın hadis kavramlarının ıstılahi manası ile lügavî manası arasında nasıl bir ilişki kurduğu tetkik edilmiş ve söz konusu kavramların ıstılahi manalarıyla irtibat kurularak onun böyle bir üslupla eser yazma amacı tespit edilmiştir. Çalışma, Manzûmetu’s-Sabbân adlı eserde kullanılan hadis usûlü terimlerinin tespiti, ilgili kavramlar ile lügat manaları arasındaki ilişkinin ortaya konulması ve Sabbân’ın böyle bir yöntemle hadis usûlünü yazma amacının izahı ile sınırlandırılmıştır.