Mucîruddîn el-Uleymî (öl. 928/1522) ve Fethu’r-Rahmân fî Tefsiri’l-Kur’ân Adlı Tefsiri
Abstract: Mucîruddîn el-Uleymî (öl. 928/1522) ve Fethu'r-Rahmân fî Tefsiri'l-Kur'ân Adlı TefsiriMujiruddin al-Ulaymi (d. 928/1522) and His Tafseer Fethu'r-Rahmân fî Tefsiri'l-Kur'ân
Search citation statements
Paper Sections
Citation Types
Year Published
Publication Types
Relationship
Authors
Journals
Cited by 2 publications
References 2 publications
İbnü’l-Cezerî Sonrası Kırâat-Tefsir İlişkisi: Fethu’r-Rahmân Örneği
İlk dönemlerden itibaren kırâatlerin derlenmesi ile başlayan süreç, İbn Mücâhid’in kaleme aldığı ve kırâatleri yedi ile sınırlayan Kitâbü’s-seb‘a’sı ile devam etmiştir. Daha sonra başka sahîh kırâat var mı düşüncesiyle yazılan ve birçok farklı kırâat imamının tercih edildiği eserlerin ortaya çıktığı bir dönemde Ebû Bekir Ahmed b. el-Hüseyin b. Mihrân en-Nîsâbûrî’nin (öl. 381/992) el-Gâye fî’l-kırââti’l-‘aşr adında genişçe bir eser yazarak senetleri ve gerekçelerini ortaya koymuş olduğu eserle belli bir noktaya evrilmiştir. İşte bu süreç İbnü’l-Cezerî ile Kur’an’ın okunmasının meşru kabul edildiği on sahih kırâat olarak son şeklini almıştır. Fıkıh, tefsir, hadis alanlarında eserleri bulunan İbnü’l-Cezerî özellikle kırâat alanında otorite kabul edilen alimlerdendir. Kırâat alanında yazmış olduğu eserlerle kendisinden sonraki kırâat literatürünü ve geleneğini etkilemiştir. Öyle ki kırâat eğitiminin en temel uygulama alanı olan aşere-takrib-tayyibe eğitimlerinde eserleri ders kitabı ve kaynak kitap olarak okutulmuş ve halen de okutulmaya devam etmektedir. Kırâat alanına bu kadar katkı sunan bir alimin diğer ilim dallarını da belli oranda etkilemesi izahtan varestedir. Neticede tefsirlerde de İbnü’l-Cezerî’den alıntılar yapılmaya başlanmış ve kırâat alanında onun sahih kabul ettiği vecihler diğerlerine nazaran daha fazla kabul görmüştür. Özellikle kırâatinde ihtilaf edilen yerlerde onun değerlendirmeleri ön plana çıkmaya başlamış ve vefatından sonra yazılan tefsirlerde kırâat alanında kendisinden çokça istifade edilerek alıntılar yapılmıştır. İbnü’l-Cezerî’den yaklaşık yüz sene sonra yaşayan ve on kırâatin onun tercihleri doğrultusunda ümmet arasında yerleştiğini ilk fark eden alimlerden birisi Ebu’l-Yumn Mucîruddîn el-Uleymî (öl. 928/1522)’dir. Tarihçi, müfessir, fakih ve kadı olarak tanınan müellif, Kudüs’ün meşhur kadılarından olup kadılığını hiç azil söz konusu olmadan otuz bir sene icra etmiştir. Kudüs ve çevresinin tarihine dair yazmış olduğu el-Ünsü’l-celîl bi tarihi’l-Kudüs ve’l-Halîl adlı eseriyle tarihçiler arasında bilinirken Hanbelî bir alim olması dolayısıyla Hanbelî tabakat kitaplarında da yer almaktadır. İtikâdî konularda Ehl-i Sünnet itikadına sahip olan el-Uleymî Fethu’r-rahmân fî tefsîri’l-Kur’ân adında bir tefsir yazarak tefsirin on kırâate bakan yönünü ortaya koymaya çalışmıştır. Bu amaca binaen eserde diğer tefsirlerde görülen gerek sahabe ve tabiinden gelen kırâat vecihlerine gerekse on kırâat dışında şâz olarak kabul edilen kırâatlere bir iki yer dışında rastlamak pek mümkün değildir. Ayetleri parçacı bir yaklaşımla ele alan müellif ferşî kırâat farklılıklarının yanında fonetik/eda farklılıklarını eserde vermeyi tercih etmiştir. Tefsirin adeta kırâat odaklı bir tefsir olması sebebiyle anlama etkisi olmayan kırâat farklılıklarına da yer verdiği görülmektedir. Öyle ki bazı ayetlerde tefsir mahiyetinde bir bilgi bulunmazken sadece kırâat farklılıkları verilmekle yetinilmiş, bazı yerlerde ise anlama etkisi olmayan uzun kırâat tahlilleri yapılmıştır. Bu yönüyle bakıldığında eserin tefsirden ziyade bir kırâat kitabını andırdığı söylenebilir. Bu tahliller esnasında bir kısmı dilci olan kırâat alimlerinin yanı sıra pek çok müfessirin kırâat konusundaki görüşlerine yer verilmiştir. Bu noktada iki husus dikkati çekmektedir. İlki müellifin ihtilaf edilen yerlerde kendi tercih ettiği kırâatin on kırâat içinde yer almasına özen göstermesidir. İkinci husus ise ihtilaf edilen kırâatle alakalı İbnü’l-Cezerî’nin konu hakkındaki görüşüne mutlaka değinmesidir. Bunu yaparken bazen “İbnü’l-Cezerî’nin de ihtiyarı bu yöndedir” demekle yetinmekte bazen de diğer görüşleri verdikten sonra hülasayı İbnü’l-Cezerî ile yapmaktadır. Yer yer eser ve müellif ismi belirtmeden onun müellefatından alıntılar yaptığı da olmuştur. Örneklerde görüldüğü üzere İbnü’l-Cezerî’nin kırâat farklılığına getirdiği yorumlar hem ayetin daha iyi anlaşılmasını sağlamakta hem de ayette var olması muhtemel kırâat ihtilafını asgari seviyeye indirmektedir. Aynı zaman da mananın zenginleşmesine de katkı sağlamaktadır. Bütün bunlar göz önüne alındığında İbnü’l-Cezerî’nin kendisinden sonraki tefsir literatürüne yaptığı olumlu katkıyı yadsımak mümkün değildir.
İbnü’l-Cezerî Sonrası Kırâat-Tefsir İlişkisi: Fethu’r-Rahmân Örneği
İlk dönemlerden itibaren kırâatlerin derlenmesi ile başlayan süreç, İbn Mücâhid’in kaleme aldığı ve kırâatleri yedi ile sınırlayan Kitâbü’s-seb‘a’sı ile devam etmiştir. Daha sonra başka sahîh kırâat var mı düşüncesiyle yazılan ve birçok farklı kırâat imamının tercih edildiği eserlerin ortaya çıktığı bir dönemde Ebû Bekir Ahmed b. el-Hüseyin b. Mihrân en-Nîsâbûrî’nin (öl. 381/992) el-Gâye fî’l-kırââti’l-‘aşr adında genişçe bir eser yazarak senetleri ve gerekçelerini ortaya koymuş olduğu eserle belli bir noktaya evrilmiştir. İşte bu süreç İbnü’l-Cezerî ile Kur’an’ın okunmasının meşru kabul edildiği on sahih kırâat olarak son şeklini almıştır. Fıkıh, tefsir, hadis alanlarında eserleri bulunan İbnü’l-Cezerî özellikle kırâat alanında otorite kabul edilen alimlerdendir. Kırâat alanında yazmış olduğu eserlerle kendisinden sonraki kırâat literatürünü ve geleneğini etkilemiştir. Öyle ki kırâat eğitiminin en temel uygulama alanı olan aşere-takrib-tayyibe eğitimlerinde eserleri ders kitabı ve kaynak kitap olarak okutulmuş ve halen de okutulmaya devam etmektedir. Kırâat alanına bu kadar katkı sunan bir alimin diğer ilim dallarını da belli oranda etkilemesi izahtan varestedir. Neticede tefsirlerde de İbnü’l-Cezerî’den alıntılar yapılmaya başlanmış ve kırâat alanında onun sahih kabul ettiği vecihler diğerlerine nazaran daha fazla kabul görmüştür. Özellikle kırâatinde ihtilaf edilen yerlerde onun değerlendirmeleri ön plana çıkmaya başlamış ve vefatından sonra yazılan tefsirlerde kırâat alanında kendisinden çokça istifade edilerek alıntılar yapılmıştır. İbnü’l-Cezerî’den yaklaşık yüz sene sonra yaşayan ve on kırâatin onun tercihleri doğrultusunda ümmet arasında yerleştiğini ilk fark eden alimlerden birisi Ebu’l-Yumn Mucîruddîn el-Uleymî (öl. 928/1522)’dir. Tarihçi, müfessir, fakih ve kadı olarak tanınan müellif, Kudüs’ün meşhur kadılarından olup kadılığını hiç azil söz konusu olmadan otuz bir sene icra etmiştir. Kudüs ve çevresinin tarihine dair yazmış olduğu el-Ünsü’l-celîl bi tarihi’l-Kudüs ve’l-Halîl adlı eseriyle tarihçiler arasında bilinirken Hanbelî bir alim olması dolayısıyla Hanbelî tabakat kitaplarında da yer almaktadır. İtikâdî konularda Ehl-i Sünnet itikadına sahip olan el-Uleymî Fethu’r-rahmân fî tefsîri’l-Kur’ân adında bir tefsir yazarak tefsirin on kırâate bakan yönünü ortaya koymaya çalışmıştır. Bu amaca binaen eserde diğer tefsirlerde görülen gerek sahabe ve tabiinden gelen kırâat vecihlerine gerekse on kırâat dışında şâz olarak kabul edilen kırâatlere bir iki yer dışında rastlamak pek mümkün değildir. Ayetleri parçacı bir yaklaşımla ele alan müellif ferşî kırâat farklılıklarının yanında fonetik/eda farklılıklarını eserde vermeyi tercih etmiştir. Tefsirin adeta kırâat odaklı bir tefsir olması sebebiyle anlama etkisi olmayan kırâat farklılıklarına da yer verdiği görülmektedir. Öyle ki bazı ayetlerde tefsir mahiyetinde bir bilgi bulunmazken sadece kırâat farklılıkları verilmekle yetinilmiş, bazı yerlerde ise anlama etkisi olmayan uzun kırâat tahlilleri yapılmıştır. Bu yönüyle bakıldığında eserin tefsirden ziyade bir kırâat kitabını andırdığı söylenebilir. Bu tahliller esnasında bir kısmı dilci olan kırâat alimlerinin yanı sıra pek çok müfessirin kırâat konusundaki görüşlerine yer verilmiştir. Bu noktada iki husus dikkati çekmektedir. İlki müellifin ihtilaf edilen yerlerde kendi tercih ettiği kırâatin on kırâat içinde yer almasına özen göstermesidir. İkinci husus ise ihtilaf edilen kırâatle alakalı İbnü’l-Cezerî’nin konu hakkındaki görüşüne mutlaka değinmesidir. Bunu yaparken bazen “İbnü’l-Cezerî’nin de ihtiyarı bu yöndedir” demekle yetinmekte bazen de diğer görüşleri verdikten sonra hülasayı İbnü’l-Cezerî ile yapmaktadır. Yer yer eser ve müellif ismi belirtmeden onun müellefatından alıntılar yaptığı da olmuştur. Örneklerde görüldüğü üzere İbnü’l-Cezerî’nin kırâat farklılığına getirdiği yorumlar hem ayetin daha iyi anlaşılmasını sağlamakta hem de ayette var olması muhtemel kırâat ihtilafını asgari seviyeye indirmektedir. Aynı zaman da mananın zenginleşmesine de katkı sağlamaktadır. Bütün bunlar göz önüne alındığında İbnü’l-Cezerî’nin kendisinden sonraki tefsir literatürüne yaptığı olumlu katkıyı yadsımak mümkün değildir.
Hz. Ebû Bekir devrinde Kur’ân âyetlerinin toplanıp kitap haline getiril-mesiyle başlayan mushaf tarihi, kıraat ilmi ve tefsir usûlü açısından önemli bir yere sahiptir. Hususen Kur’ân’ın beşer kelamı olduğu noktasındaki tezlerini kanıtlama amacıyla Batılı araştırmacıların odağındaki konunun, ülkemizde rağbet gördüğünü söylemek pek mümkün değildir. Bu noktada, alana katkı sunabilme amacıyla hazırlanan bu çalışmada, tefsir mukaddimeleri, mushaf tarihi konuları yönüyle incelenmiştir. Tefsir eserlerinin birçoğunda mushaf tarihine dair kıymetli bilgiler verilmektedir. Önemli tefsir eserlerinden Garâibü’l-Kur’ân, Tefsîru’l-Hâzin, Cevâhiru’l-hısân, Fethu’r-rahmân Rûhu’l-meânî, Tefsîru’l-Merâgî ve Tefsîru’l-hadîs isimli tefsirlerin mukaddimeleri, mushaf tarihine dair zengin bilgiler ihtiva etmeleri ve bu cihetle henüz incelenmemiş olmaları sebebiyle araştırmamızın temelini teşkil etmektedir. Bu doğrultuda mezkûr tefsir eserlerinin mukaddimeleri, konulara göre oluşturulan başlıklar altında tetkik edilmektedir. Öncelikle Kur’ân âyetlerinin Hz. Ebû Bekir döneminde mushaf haline getirilmesi konusu ele alınmakta, sonrasında Hz. Osman dönemindeki mushaf istinsah faaliyetinde gözetilen esaslar, komisyonda kaç sahâbînin yer aldığı, çoğaltılıp dönemin önde gelen beldelerine gönderilen mushafların sayısı, mushaflardaki sûre tertibinin kim tarafından yapıldığı mevzuları tetkik edilmektedir. Bunun yanında resm-i mushaf kaideleri ve bu kaidelerin mushafların yazımında esas alınmasının zorunluluğu hususunda paylaşılan malumata yer verilmektedir. Son olarak da bazı sahâbe mushafları özelinde Hz. Osman mushafları hakkında ortaya çıkan iddia, itham ve tartışmalar ele alınmaktadır.
scite is a Brooklyn-based organization that helps researchers better discover and understand research articles through Smart Citations–citations that display the context of the citation and describe whether the article provides supporting or contrasting evidence. scite is used by students and researchers from around the world and is funded in part by the National Science Foundation and the National Institute on Drug Abuse of the National Institutes of Health.
Contact Info
hi@scite.ai
10624 S. Eastern Ave., Ste. A-614
Henderson, NV 89052, USA
Product
Resources
Copyright © 2024 scite LLC. All rights reserved.
Made with 💙 for researchers
Part of the Research Solutions Family.
