Moeilijk uit je woorden komen

Abstract

'Het is (...) het verlies van de taal waarin men leefde en dacht en die men nooit zal kunnen vervangen door een andere, ondanks alle pogingen zich erin in te leven' (Sigmund Freud in ballingschap aan Ferdinand de Saussure; geciteerd in Gay, 1988, p. 571).In psychotherapie met tweetalige clie¨nten heeft codeswitching (overschakelen op de tweede taal) talige en therapeutische gevolgen. Er kunnen zich taaltechnische moeilijkheden voordoen op het gebied van fonologie, woord-en taalgebruik. Daarnaast kan het nieuw verworven taalsysteem fungeren als een controlemechanisme en/of als een nieuw referentiekader voor het zelf. Deze functies kunnen tot gevolg hebben dat code-switching de toegang tot taalafhankelijke ervaringen belemmert. Psychotherapie in de tweede taal kan voor de behandelaar beperkingen en mogelijkheden cree¨ren op het gebied van overdracht, tegenoverdracht en techniek. InleidingMeer dan tien jaar geleden begon ik als psycholoog, afkomstig uit Iran, met getraumatiseerde vluchtelingen te werken. Later breidden mijn behandelcontacten zich uit naar andere allochtone bevolkingsgroepen. De voertaal in deze contacten was veelal een voor de clie¨nt tweede taal, wat het behandelproces compliceerde.Communicatieproblemen in therapie met allochtonen zijn inmiddels een bekend gegeven (Dahl, 1989;Van der Veer, 1993, Perez Foster, 2001).Dit artikel is gebaseerd op mijn werk met allochtonen die op latere leeftijd Nederlands of Engels als tweede taal gingen beheersen. In het navolgende zal aandacht worden besteed aan het onderwerp 'tweetaligheid'. Ik zal een onderdeel wijden aan de historische achtergronden van het belang van dit onderwerp voor de psychotherapie. Vervolgens beschrijf ik enkele taaltechnische moeilijkheden die zich in de psychotherapie manifesteren op het gebied van fonologie, woord-en taalgebruik. Daarna worden de taalafhankelijke verschijnselen uiteengezet die zich in psychotherapie met tweetaligen kunnen voordoen. De tweede taal kan fungeren als een communicatief-therapeutisch middel, als een controlemechanisme, als basis voor een nieuw zelf en referentiekader, en als factor die de toegang tot taalafhankelijke herinneringen bemoeilijkt. In de laatste paragraaf van deze bijdrage wordt het belang van de tweede taal vanuit de psychotherapeutische relatie en techniek beschreven met aanbevelingen voor de behandelaar.