Mısır’da asi bir Memlük: Bulutkapan Ali Bey (El-Kebîr) (1768/69-1773)

Abstract

Bu makale 18. yüzyıl ortalarında, merkez-çevre ilişkileri çerçevesinde, Mısır'da bir Memlük beyinin yükseliş ve zevalini incelemeyi amaçlamaktadır. Bulutkapan Ali Bey (Ali Bey el-Kebir) (Ö. 1773)'in Mısır, Hicaz ve Suriye'de yarı otonom bir hükümet tesis etme mücadelesi, 1517 yılında Osmanlı Devleti'nin son verdiği Memlük Devleti'nin başarısız bir yeniden canlandırılması teşebbüsü olarak algılanabilir mi? Bu sorunun cevabı Osmanlı Mısır'ında Memlük hanelerinin durumuna ve özellikle de mezkûr yüzyılda önplana çıkmış Kazdağlı hanesine bakılmasını zorunlu kılmaktadır. Nitekim Bulutkapan Ali Bey Kafkasyalı bir köle olarak Kazdağlı hanesine intisap etmişti. Onun yükselişi, efendisi Đbrahim Kethüda'nın ölümünden sonra Memlük beyleri arasında başlayan mücadele döneminde gerçekleşmiştir. Diğer taraftan bu çalışma Kahire'deki Osmanlı valisinin iktidarının Memlük beylerince fiilen sınırlandırıldığına da iddia etmektedir. Dolayısıyla Bulutkapan Ali Bey'in yükselişi ve düşüşü, Osmanlı merkezi ve Memlük beylerinin ittifak ve çatışma gibi farklı yolları içeren politikalarıyla da belirlenir. Ayrıca Osmanlı-Rus savaşları sebebiyle Osmanlı merkezi Ali Bey'in nüfuzunu kurma sürecini engelleyemedi. Diğer taraftan onun iktidarına yine kendisi gibi bir Memlük olan Ebuzzeheb Mehmet Bey son verecekti.