Metafizyka i literatura w epoce nieprawdy. O Księdze niepokoju Fernanda Pessoi

Abstract

Artykuł dotyczy jednego z najbardziej fascynujących dzieł prozatorskich XX wieku – Księgi niepokoju Fernanda Pessoi, jednego z najwybitniejszych poetów języka portugalskiego. Niezwykłość Księgi na tym między innymi polega, że może być ona dowolnie składana z nieopublikowanych przez Pessoę 30 tysięcy fragmentów, których autorstwo przypisał on nie sobie, lecz swemu półheteronimowi (porte-parole) Bernardowi Soaresowi. W artkule podjęto dociekania dotyczące filozoficznych źródeł charakterystycznego dla twórczości Pessoi zjawiska heteronimii oraz obsesyjnego wątku Księgi – niemożności uchwycenia przez jej narratora sensu swego życia i własnej tożsamości. W tym kontekście rozważano kwestię relacji między literaturą i filozofią w obliczu modernistycznego podważenia roszczeń filozofii do prawdy i zrównania obu tych obszarów twórczości pod względem możliwości dostępu do prawdy i jej wyrażania. Metaphysics and Literature in the Time of Untruth. On The Book of Disquiet by Fernando Pessoa The article is concerned with one of the most fascinating prose texts of the 20th century – Livro do desassossego (The Book of Disquiet) by Fernando Pessoa, one of the most prominent poets of the Portuguese language. The uniqueness of the Book, among others, is illustrated by the fact that it can be freely composed from 30,000 fragments Pessoa did not publish, but whose authorship he did not ascribe to himself, but to his half-heteronym (porte-parole), Bernardo Soares. The article explores the philosophical sources of the phenomenon of heteronymy characteristic for Pessoa’s work and the obsessive thread of the Book – the narrator’s inability to grasp the sense of his life and his own identity. In this context, the issue of relations between literature and philosophy is considered, with regard to the modernist undermining of philosophy’s claims to truth, and equating both of these areas of their creativity in terms of possibility of accessing the truth and expressing it.