Memlük Mısır’ında Kalenderiler

Abstract

Tasavvuf tarihinde Kalenderîler, aykırı görünümleri, bazılarının şeriat karşısındaki kayıtsız tavırları, dilenme, bekarlık ve gezginlik gibi uygulamaları sebebiyle ana akım dışında (heterodoks) kabul edilmiş bir zümredir. Kalenderî coğrafya, Hindistan’dan Balkanlara, Orta Doğu’ya ve nihayet Mısır’a kadar olan geniş bir bölgeyi kapsar. Mısır, Orta Doğu’yla olan irtibatları ve yakınlığı sebebiyle, Kalenderiye tarihinin en erken dönemlerinden itibaren, doğudan gelen kalenderîlerin ilgisini çeken bir ülke olmuştur. Memlük yönetiminden önce el-Hasan b. Muhammed el-‘Ukberî ve Cemaleddîn-i Sâvî gibi kalenderîler Mısır’a gelmişler, hatta burada vefat etmişlerdir. Yine bu dönemde bazı seyyahlar, Mısır’daki tanık oldukları kalenderî zümrelere işaret etmişlerdir. Memlük döneminde de, kalenderîlerin zaviyeler açarak, çeşitli müntesipleri kendilerine çekerek bölgede varlık gösterdikleri görülmektedir. Ebu’l-Hasan eş-Şüşterî, Hasan el-Cevâlikî el-Kalenderî, Kaygusuz Abdal, el-Kutbu’l-Irâkî bu isimlerden bazılarıdır. Memlük döneminde Kalenderîlerin, bazı uygulamaları ve görünümleri sebebiyle hem ulemadan, hem de yönetimden itirazla karşılaştıkları, bununla birlikte topluma ve siyasetin taleplerine uyum sağlamaya çalıştıkları, böylece ülkede barınmaya devam edebildikleri görülmektedir. Çalışmamız, Memlük dönemindeki Mısır’da kalenderi varlığının başlıca temsilcilerini, yönetim, ulema ve halkla ilişkilerini öncelikli olarak Memlük kaynaklarını esas alarak incelemektedir. Memlük yönetimi boyunca Mısır’da, yönetimle zaman zaman gerilimler yaşasalar da kalenderîlerin varlıklarını sürdürdükleri, bölgede zaviyeler açtıkları, bazı önemli temsilciler çıkardıkları gösterilmektedir.