Mehmet Akif Ersoy’da Yapı-Fail İkiliği: İlişkisel Sosyoloji Bağlamında Bir Analiz

Abstract

Mehmet Akif Ersoy, zamanının toplumsal düşüncesini yansıtan önemli sosyal aktörlerden biridir. Yazdıklarıyla Türkiye toplumunun sosyal tarih zeminine ışık tutması, bugünü anlamak için ipuçları sunması, eserlerini tekrar tekrar çalışmak için bir nedendir. Ersoy sosyal olayların gidişatına neşter vuran, sosyal adaletsizlik ve eşitsizlikten rahatsızlık duyan ve bu rahatsızlığını dile getirdiği için çeşitli çevreler tarafından eleştirilen toplumbilimci kimliği taşır. Bu nedenle yazınlarını salt edebi kategoride değerlendirmek büyük bir eksiklik olur. Akif kimi zaman kimsesiz ve sahipsiz çocukların yaşadıklarını anlatırken, kimi zaman gençlerin içine düştüğü ataleti ve beraberinde gelen buhranı sorgular. Bazı anlatılarında, aydın meselesini irdelerken, bazılarında âlim-arif ikiliğini masaya yatırır. Zengin fakir arasındaki eşitsizliği veya şiddetin parametrelerini çözümlerken, hak-hukuk tanımazlığın yerleşikliğini sorunsallaştırır.Milleti ve kültürü oluşturan nedenlerin varlığını tartışır; gelenekle modernitenin arasına sıkışan kitleyi anlamaya çalışır. Milli, dini ve manevi değerlerden yola çıkarak ideolojilerin ve ideologların tavırlarını tetkik eder, inkılapçılığın, taklitçiliğin, ıslahatın sınırlarını belirlemeye uğraşır. Toplumun huzurunu bozacak tehlikeleri sıralarken geleceğe yönelik yordamalarda bulunur. Ayrıca Akif yaşadığı dönemin İstanbul'undaki gündelik hayatın nasıl olduğuna dair zengin bir fotoğraf sunar. İstanbul'un kenar mahalleleri, kandiller, küfe taşıyan hamallar, kömürcüler, attar dükkânları ile çevrili sokaklar, hasıra sarılmış cesetler, basık tavanlı karanlık sefil meyhaneler, bayram günü beşik salıncaklar, kurulan çadırlar gibi zihnimize düşen birçok resim karesi, tarihsel bilginin kümülatif imgesine işaret eder. Bu işaretleri takip ederek kimi zaman yapı, kimi zaman kurum kimi zaman da fail bahislerinin üzerinden bir eleştiri tablosunun ortaya çıktığı görülür. Bu çalışmanın konusu da Akif'in metinlerinde yapı, kurum ve fail arasında kurduğu ilişkiyi Mahalle Kahvesi üzerinden çözümlemektir. Çalışmada öncelikle yapı-kurum ve fail arasında var olan teorik