Medeni Usul Hukukunda Yargılamanın Hızlandırılması ve Adalete Erişim Hakkı Bakımından Çevrimiçi Yargılama ve Yapay Zekanın Kullanımı

Abstract

Teknolojik gelişmelerin medeni usul hukuku bakımından ilk ve en etkili yansıması uluslararası pek çok ödüle de sahip olan UYAP sisteminin kurulması ile olmuştur. Elektronik tebligat yanında medeni yargılama hukuku bakımından dijitalleşme konusundaki en çarpıcı örneklerden birisi olarak karşımıza, özellikle 2020’de yapılan kanun değişikliği ile e-duruşma (HMK m.149) çıkmaktadır. Belli uyuşmazlıklar bakımından dava şartı olarak uygulanan arabuluculuğun icrası da artık çoğunlukla teknolojik imkanlar kullanılarak yapılmakta; yüz yüze yapılmamaktadır. Her ne kadar belli uyuşmazlıklar bakımından alternatif uyuşmazlık çözüm sistemleri uygulanıyor olsa da merkezi bir alternatif uyuşmazlık çözüm sistemi mevcut olmadığı gibi genel manada “small claim” yani küçük miktarlı ve nispeten daha az karmaşık uyuşmazlıklar bakımından özel bir uyuşmazlık çözüm usulü ya da yargılama usulü öngörülmüş değildir. 
 Uyuşmazlık çözümünde şirketlerin ve uyuşmazlık çözüm kurumlarının yanında artık devletlerin de yargı Örneğin, Birleşik Krallık’ta uygulanan “England Small Claim Procedure” yanında son yıllarda pilot uygulaması gerçekleştirilen “Çevrimiçi Sivil Para Alacakları (OCMC- Online Civil Money Claim) ve “Damages Claims Online Pilot (Çevrimiçi Hasar Talepleri Pilotu) uygulamaları da uyuşmazlığın Devletin yargı hizmetinin bir parçası olarak uyuşmazlık çözümünde kullanıldığı görülmektedir. İngiltere’deki bu pilot uygulamada dahi örnek alınan ve bu konudaki en başarılı örneklerden birisi olarak ise karşımıza Kanada’da uygulanan “Civil Resolution Tribunal” sistemi çıkmaktadır. 
 Yapay zeka konusunda en çok tartışılan konu ise yapay zekanın karar mercii olması ihtimalidir. Bunun dışında, özellikle karar taslağı oluşturulması, mevzuat ve spesifik ilmi ve kazai içtihat tespiti gibi konularda hakime yardımcı yapay zeka ve taraflara ve avukatlara yardımcı yapay zeka çalışmaları karşımıza çıkmaktadır.
 Bu çalışmada hem yapay zeka alanındaki gelişmeler hem de karşılaştırmalı hukukta küçük uyuşmazlıkların çözümü için öngörülen bu sistemler örnek alınarak Türk hukuku bakımından özellikle yargıya erişim hakkı ve usul ekonomisi ilkesi gerçekleştirilmek üzere çevrimiçi uyuşmazlık çözüm sistemlerinin özellikle karmaşık olmayan küçük miktarlı uyuşmazlıklar için Türk Hukuku bakımından uygulanabilirliği; bu minvalde ve ayrıca diğer uyuşmazlıkların makul sürede sonuçlandırılmasına hizmet etmesi bakımından UYAP sisteminde yapılabilecek değişikliklere ilişkin önerilerimiz sunulacaktır.