Lieve jongens, stoere meiden. Het matrozepakje in genderperspectief, 1770-2000

Abstract

Kinderkleding die is gebaseerd op de dracht van matrozen bestaat al meer dan twee eeuwen. In die tijd heeft het matrozenpakje een ingrijpende gedaanteverandering ondergaan. Het matrozenpakje zoals wij dat nu kennen heeft als opvallendste onderdeel een grote schouderkraag ('braniekraag') met witte strepen en een V-hals. Zijn laatachttiende-eeuwse en vroegnegentiende-eeuwse voorgangers worden daarentegen vooral gekenmerkt door een lange (matrozen)broek. Deze vroege matrozenpakjes zijn uitsluitend in zwang geweest als jongenskostuum. Ook het pakje met de schouderkraag werd oorspronkelijk alleen door jongens gedragen, maar is later voor meisjes geadapteerd.De historie van het matrozenpakje weerspiegelt allerlei maatschappelijke ontwikkelingen. Politiek, opvoeding, erotiek, feminisme, het ontstaan van moderne fenomenen als de fotografie, het strandvermaak, de confectieindustrie, warenhuizen en kledingwinkelketens -het is allemaal in de geschiedenis van de matrozendracht terug te vinden.2 In dit artikel staan de genderaspecten centraal. In hoeverre was het matrozenpakje geslachts-en leeftijdsspecifiek? Bestonden er in dat opzicht nationale verschillen? Wat heeft de matrozendracht te vertellen over veranderingen in de beleving van seksualiteit en de rolverdeling tussen de seksen?Bij de beantwoording van deze vragen zal blijken dat in de loop der tijden sterk uiteenlopende gevoelswaarden aan het matrozenpakje zijn toegekend. De geschiedenis van deze kindermode vormt daardoor een aardige illustratie van de postmoderne opvatting dat de betekenis die wij aan dingen geven in hoge mate, volgens fundamentalistische deconstructivisten zelfs totaal afhankelijk is van ons referentiekader. In het geval van het matrozenpakje werd dat referentiekader voor een belangrijk deel bepaald door het concept van de kindertijd als een age of innocence. De eerste matrozenpakjesDe opkomst van het matrozenpakje markeert een cruciaal moment in de kostuumgeschiedenis: de geboorte van de eerste internationale kindermode. De weg daarvoor is geëffend door het ontstaan van een moderne visie op het kind, waarin kinderen niet meer werden gezien als kleine, door de erfzonde getekende volwassenen maar als onschuldige individuen met een geheel eigen, te respecteren leefwereld. Mede onder invloed van filosofen als Rousseau kreeg deze verandering in beeldvorming aan het eind van de achttiende eeuw haar beslag, althans in de hogere kringen. Pas diep in de negentiende eeuw zouden de nieuwe ideeën over kinderen gemeengoed worden in bredere kringen.Tot categorie historici het bij het rechte eind heeft is er een forse time lag geweest tussen het moment waarop de nieuwe kijk op het kind ontstond en deze werd gevisualiseerd in de beeldende kunst en de kinderkleding van de elite. Omstreeks de tijd dat Joshua Reynolds The age of innocence schilderde, ging een trendsettende voorhoede zowel in Engeland als op het Continent ertoe over om bij het kleden van jongens de consequentie te trekken uit de opvatting dat kinderen en volwassenen ieder hun eigen leefwereld hebben....