„Kultura czynna” Jerzego Grotowskiego a projekt kulturoznawstwa Stanisława Pietraszki. Współmyślność czy kulturowa kreacja?

Abstract

Koncepcje kulturoznawstwa Stanisława Pietraszki i „kultury czynnej” Jerzego Grotowskiego zrodziły się w tym samym czasie. Można też wskazać wiele ich podobieństw mimo krańcowej różnicy języków, w jakich zostały sformułowane. Teoria Pietraszki to klasyczny koncept humanistyki poznawczej, zakładający budowanie podstaw myślenia o kulturze jako autonomicznej sferze rzeczywistości wymagającej własnej nauki i języka. Działania Grotowskiego zaś to akt humanistyki niepoznawczej, a więc poznawania świata w pozapojęciowych kategoriach czynienia i doświadczania. Mimo to — i mimo braku dowodów jakiegokolwiek bezpośredniego kontaktu czy wpływu twórców na siebie — widoczne są podobieństwa w rozumieniu kultury „jako sposobu życia podług wartości”; wartości będących dla Pietraszki centralnym przedmiotem rozważań, a działań dla Grotowskiego. Wyjaśnienia tej zbieżności, określanej też jako Zeitgeist, można upatrywać w prawidłach kreacji kulturowej, która jest procesem wewnętrznej zmiany kulturowego porządku i przejawia się poprzez twórczość wybitnych jednostek.