Kızılderili Kültüründe Dar Dokumalar ve Türk Kültüründe Kolan Dokumalar

Abstract

Kültür; bir toplumu diğer toplumlardan ayıran, toplumların yaşayış biçimlerinden, düşünce yapılarından ve sanatlarından oluşan bilgi birikimidir. Bir toplumun kültürü oluşurken, diğer toplumlardan etkilenildiği gibi toplumlar arası farklı kültürel özellikler de görülmektedir. Bu çalışmada; toplumlar arası kültürel farklılıkların ve benzerliklerin ortaya koyulması amacıyla, Kızılderili Kültürüne ait dar dokumalar ile Türk Kültürüne ait kolan dokumalar araştırılmıştır. Kızılderililer, kendilerine has yaşam biçimleri ile dış dünyaya kapalı ve birçok el sanatıyla uğraşan topluluklardır. Kuzey Amerika Yerlileri (Kızılderililer) dış dünyaya kapalı yaşamakta olan bir kültür iken, 1492 yılında Amerika kıtasının keşfi ile etkileşime açık bir kültür haline gelmiştir. Kuzey Amerika Kızılderilileri; sepet örücülüğü, dokumacılık, çömlekçilik, boncuk işlemeciliği, kum boyama gibi birçok el sanatı ürünleri üretmişlerdir. Kuzey Amerika Kızılderili kültüründe dokumacılık köklü bir geçmişe sahip el sanatlarındandır. Dokuma alanında geniş bir yelpazeye sahip olan Kızılderililer, farklı ebat ve tekniklerde, farklı renk ve kompozisyonlarda dokumalar üretmişlerdir. Özellikle Kuzey Amerika’da yaşayan, en büyük Kızılderili kabilelerinden olan Navajoların dokumaları, dokumacılık literatüründe kendinden bahsettirecek kalite ve güzelliktedir. Navajolarda dokumaların mistik ve mitolojik anlamları vardır. Ürün çeşitliliği fazla olan Navajo dokumalarından olan dar dokumalar aynı zamanda parmak dokumalar “finger weaving” olarak da adlandırılmaktadır. Bu dokumalar; bel, bacak, baş, kemer, yük taşıma kayışları gibi günlük hayatta önemli bir yere sahip olan dokumalardandır. Kızılderili kültüründe önemli bir yeri olan dar dokumaların benzerleri Türk kültüründe kolan ve çarpana dokuma olarak karşımıza çıkmaktadır. Özellikle Anadolu’da konar/göçer yaşam sürdüren yörükler tarafından kullanılan ve üretilen çarpana ve kolan dokumaları genellikle taşıma amaçlı kullanılmaktadır. Bu dokumalar; göç zamanlarında eşyalarını binek hayvanlarına veya araçlarına sabitlemek için, bebeklerini sırtlarına bağlamak için, kıyafetlerinde kemer veya kuşak olarak kullanmak için üretilmektedir. Kolan dokumaları Türk kültüründe genellikle taşıma amaçlı kullanılırken, Kızılderili kültüründe karşılaşılan dar dokumalar dini ritüellerde kullanılmaktadır. Konuyla ilgili olarak 2015 yılında Navajo rezervasyon alanında alan araştırması yapılmıştır. Alan araştırması sırasında özellikle Hubbel, Ganado, Santa Fe, Shiprock ve Albuquerque de karşılaşılan ve Kızılderili kültüründe önemli bir yere sahip powwow festivallerinde rastlanılan dar dokumalar fotoğraflanmıştır. Alan araştırması ve literatürdeki karşılaşılan görsellere ve bilgilere çalışmanın ilgili bölümlerinde yer verilmiştir.