Kant o woli i wolności

Abstract

Zarys problematyki Niniejszy artykuł stawia sobie za cel przedstawienie typologii pojęcia woli oraz stosowną do jej rozstrzygnięć "dystrybucję" wolności w Kantowskiej filozofii praktycznej. Interpretacja, którą przedstawię, prowadzi do pewnej kontrowersji, bynajmniej nieobcej badaczom etyki Kanta. Kontrowersja ta dotyczy tego, że ograniczając wolność do działań zapośredniczonych przez imperatyw kategoryczny, Kant czyni niemożliwym zachodzenie działań niemoralnych i wolnych, przez co ruguje także możliwość zaistnienia zła specyficznie moralnego, które odpowiadałoby moralnemu dobru. Na ten problem wskazał już Carl Christian Erhard Schmid w wydanej w 1790 roku (czyli dwa lata po drugiej Krytyce i pięć po Uzasadnieniu metafizyki moralności) książce Versuch einer Moralphilosophie, a punktem wyjścia dla swojej teorii wolności uczynił ów rzekomy niedostatek Kantowskiej teorii Fridrich Wilhelm Joseph von Schelling 1 , notabene znajdując się pod wpływem pracy Schmida 2. 1 Schelling przedstawił swoją filozofię wolności w opublikowanej w 1809 roku pracy Philosophische Untersuchungen über das Wesen der menschlichen Freiheit. Inną teorią wolności, również powstałą jako reakcja-remedium na etykę Kanta, była ta zaproponowana przez Carla Leonarda Reinholda w drugim tomie jego Briefe über die Kantische Philosophie, który ujrzał światło dzienne w 1792 roku. Henry Allison pisze, że w Metafizyce moralności Kant, krytykując koncepcję wolności jako libertas indifferentiae, odpowiada właśnie Reinholdowi. H. Allison, Kant's Theory of Freedom, Cambridge University Press, Cambridge 1990, s. 133. Allison informuje nas także, że Reinhold odpowiedział na Metafizykę zdziwieniem, spowodowanym tym, iż Kant odszedł od właściwego, według Reinholda, rozumienia wolności znanego z Religii w obrębie czystego rozumu, powracając do swoich łatwo podważalnych poglądów na temat wolności z okresu krytycznego (tamże, s. 134).