Ḳ-D-M (ق، د، م) Kökü Üzerine Morfolojik ve Semantik Bir İnceleme

Abstract

Zaman ve mekâna göre kelime ve kavramların yeni anlam kazanması, anlamlarının değişmesi, genişlemesi, daralması gibi değişikliklere uğraması, tabiatın değişim ilkesiyle paralellik arz etmektedir. Bu doğrultuda bu çalışmada Yüce Allah’ın el-Muḳaddim ismi ile el- Ḳıdem sıfatının da kök harflerini oluşturan ve “gelmek, ilerlemek, ayak, eski” gibi temel anlamlara sahip olan ḳ-d-m köklü kelimelerin kavram ve anlam serüveni ele alınmıştır. Bu kökteki kelimelerin etimolojisi, morfolojisi, lügat ve ıstılah anlamları ortaya konduktan sonra kronolojik olarak Cahiliye ve İslam dönemlerinde kullanım durumları, İslami ilimlerde ve günümüzde belirli alanlarda terimleşme durumu incelenmiştir. Söz konusu kelimelerin nüzul döneminde Kur’ân ve hadislerde kullanıldıkları ve edindikleri anlamlar irdelenmiştir. Kur’ân ve hadislerde geçen ḳ-d-m köklü kelimelerin içinde bulunduğu siyak sibak ve nüzul sebebi de dikkate alınarak anlam kategorileri oluşturulmuştur. Bunun yanında daha iyi anlaşılması açısından söz konusu kelimelerin zıt, yakın ve eş anlamlıları aktarılmıştır. Ḳ-d-m köklü kelimeler ele alınırken ilk olarak sözlükler, Cahiliye dönemi şiir divanları, şiir mecmuaları, Arap atasözlerini ele alan eserler ile başta tefsir ve hadis kaynakları olmak üzere diğer İslami ilimlerin temel kaynakları taranmıştır. Son olarak bu kökteki kelimelerin temel anlamları, dönemlere ve ilimlere göre kazandıkları anlamlar, geçirdiği anlam değişikleri ortaya konmuştur.