Język jako baza kulturowego nacjonalizmu. Niemiecko-polskie starcie o „dusze i serca” Mazurów na przełomie XIX i XX wieku

Abstract

Zamenhof (1859Zamenhof ( -1917 wzrastał w wielokulturowym Białymstoku targanym konfliktami o podłożu etnicznym i religijnym. Język był wtedy głównym wskaźnikiem narodowej tożsamości -podstawową kategorią wyrażającą "swojskość" i "obcość". Zamenhof zdawał sobie sprawę, że przezwyciężanie dystansów etnicznych to przezwyciężenie różnic językowych. Pomysł wykorzystania transnarodowego medium komunikacjisztucznego lingua franca -wyzbytego z etnicznych konotacji i schematów, miał się przyczynić do stworzenia upragnionej wspólnoty ogólnoludzkiej.W XIX wieku jednym z najważniejszych procesów politycznych i kulturowych był nacjonalizm, a kierunek rozwoju ówczesnych mocarstw wyznaczał ideał państwa narodowego. W XVIII wieku wzorzec ten nie miał odpowiednika w rzeczywistości ludzie żyli w wielokulturowych światach: "ludzie uznawali siebie za Holendrów, Fryzyjczyków, Polaków, Pomorzan czy Marchian, mówili po niemiecku, polsku, litewsku czy walońsku, uznawali się jednak za Prusaków, i przez to czując się związanymi z ideą państwa ponadnarodowego" [Schoeps, 2010: 7]. Brandenburgia-Prusy to przykład transkulturowego, heterogenicznego organizmu państwowego. Tożsamość była określana lokalnie i regionalnie, wymuszona przez lojalność wobec władcy i państwa [Marcinkiewicz, 2015b: 199]. Dominująca część ludzi żyła w społecznościach wiejskich, a ich kontakt z wielkim światem ograniczał się do niedzielnych modłów za króla czy cesarza. Identyfikacje narodowe dotyczyły przedstawicieli wyższych warstw społecznych, przede wszystkim: arystokracji, szlachty, duchowieństwa i mieszczaństwa. Zaczęło się to zmieniać pod koniec XVIII wieku. Rewolucja francuska skutkowała poszerzeniem idei narodu włączając do niego wszystkich ludzi w danym państwie,