Jan Mertens, Mijn leven als vakbondsman en politicus

Abstract

Hoofdstuk 39 van deze autobiografie heet 'Geen echte politicus': Mertens voelde zich vakbondsman, zo niet emancipator van de (katholieke) arbeiders. Geboren op 14 juli 1916 groeide hij op in Dongen in een landarbeidersgezin. Hij was een voorkind, schrijft hij, maar Arie Kuiper deelt mee dat zijn werkelijke vader een Tilburgse notaris was. Toen Jan tien was verliet de stiefvader het gezin. Moeder ging via de Vincentiusvereniging uit werken en kreeg verder steun van het algemeen armbestuur. Jan moest boodschappen gaan bezorgen. Na de lagere school werd hij zetter; vreemde talen zou hij nooit leren.Jan groeide op tot een zeer kerkse jongeman. Het contact met geestelijken werd voor hem de brug naar de wereld buiten het arbeidersmilieu. In 1931 richtte hij in Dongen een katholieke jongensvereniging op, korte tijd later sloot hij zich aan bij 'De Jonge Werkman'. Dat was het begin van zijn strijd voor de emancipatie van de arbeiders, een emancipatie die hij breed opvatte. Door aalmoezenier Van der Maden kwam Jan in 1934 in het afdelingsbestuur van 'De Jonge Werkman' en werd hij in april 1937 diocesaan voorzitter van deze organisatie. Iedere keer was de overgang naar een nieuwe organisatiekring een stap van het bekende en vertrouwde in het enge en vreemde nieuwe. Zijn minderwaardigheidscomplex raakte Jan intussen kwijt, de verbondenheid met arbeidersmilieu en kerk niet.Aan het eind van de oorlog was Mertens een politiek weinig geïnteresseerde werker in de katholieke zuil en een heel serieus mens. Door de steun van aalmoezeniers bij zijn opwaartse gang door de katholieke instituties en door de geestelijke en materiële hulp die de kerk bood bij de wederopbouw van die instituties ervoer hij de kerk niet als onderdrukkingsinstituut. Verzuiling was voor hem emancipatie. Hij meed de katholieke politiek overigens te zeer om het anders te zien. Later wekte juist het controle-element daarin zijn afkeer. In juni 1964 werd hij voorzitter van de kab, spoedig nkv. Toen kreeg hij zoveel met de politiek te maken dat hij in 1973 staatssecretaris van sociale zaken werd in het kabinet-Den Uyl. Zelfs in die hoedanigheid poogde hij politiek gedoe te ontlopen.Bijzonder aan deze autobiografie is de wijze waarop Mertens zijn persoonlijk leven door het verhaal van zijn openbare leven heen weeft. Hij wil laten zien hoe beide kanten van zijn leven op elkaar in werkten. 'Complementair' kun je hier niet goed gebruiken. In 1945 wist hij eindelijk het besef een voorkind te zijn zover weg te drukken dat hij een meer dan platonische relatie kon aangaan met Riet Dekkers. 'Riet was zeer tijdschrift voor sociale en economische geschiedenis 2 [2005] nr. 2, pp. 132-160 Recensies » 133