J. Schaap, Het recht om te waarschuwen. Jodenvervolging en vernieuwing in de Radio Oranje-toespraken van Wilhelmina

Abstract

Wilhelmina op de hoogte van het geloof in de almachtige media?' en 'Wist zij welk een machtig wapen zij met het massamedium radio in handen had?' antwoordt Schaap met een volmondig 'Ja'. Daarna volgen de vragen`Waarom zwijgt zij in haar radiotoespraken over het thema jodenvervolging?' en 'Waarom stelt ze andere thema´s (als vernieuwing) wel uitvoerig aan de orde?' Schaap concludeert dat Wilhelmina slechts drie keer het lot van de joden aanroerde. Uit zijn onderzoek komt naar voren dat ze dit bewust deed en dat Wilhelmina een zeker opportunisme niet kan worden ontzegd. Zij achtte in de donkere dagen in Londen een thema als vernieuwing van het staatsbestel en haar eigen terugkeer als vorstin belangrijker. Schaap past met deze analyse bij andere onderzoekers, die al eerder constateerden dat Wilhelmina doelbewust naliet om via haar toespraken het lot van de joden te verbeteren.De eerste vijf hoofdstukken lezen bijzonder vlot. Schaap heeft een prettige manier van schrijven en maakt gebruik van veel anekdotes om zijn verhaal te verlevendigen. Het wordt de lezer duidelijk dat Wilhelmina geloofde in de kracht van de massa. Zij zag in de radio een krachtig medium en beschouwde president Roosevelt en zijn 'fireside chats' als een lichtend voorbeeld. (73) Ook het relaas van Wilhelmina in Londen en van haar confrontaties met De Geer is amusant om te lezen. Schaap schetst het beeld van een kranige dame die haar nieuwe macht ten volle wist te benutten. In zijn wens de lezer ervan te overtuigen dat Wilhelmina bewust was van de kracht van de radio wil Schaap wel eens doorschieten. Het boek bevat veel herhalingen en een opmerking dat Wilhelmina's keus voor Gerbrandy als minister-president vooral werd ingegeven door diens radio-ervaring (85) is kort door de bocht.Voor historici valt wat te leren in de hoofdstukken waarin de toespraken worden geanalyseerd. Hoewel de methode van onderzoek taai wordt beschreven, is de uitwerking prima te volgen. In enkele tabellen wordt uiteengezet welke thema's Wilhelmina aansneed. Ook heeft Schaap toespraken uitgewerkt in taalhandelingen (bijvoorbeeld 'opwekken luisteraars om te vertrouwen in eindoverwinning', 100). Het is interessant te zien hoe onderzoek naar semantiek en radiobeginselen de inhoud van de toespraken een andere draai geven. Het blijkt dat Wilhelmina deed aan 'agenda-setting', WEBRECENSIE BEHORENDE BIJ BMGN CXXII (2007), AFLEVERING 4 WEBPUBLICATIE