İstemli ve İstemsiz Otobiyografik Anılara Ulaşmada Doğrudan ve Üretici Geri Çağırmanın Rolü

Abstract

Otobiyografik anılara ulaşmada, doğrudan (direct) ve üretici (generative) geri çağırma olarak bilinen iki farklı mekanizma işlemektedir. Günümüze dek yapılan çalışmalarda, bu iki geri çağırma mekanızmasının neden olduğu farklar yalnızca istemli bir hatırlama süreci sonrasında elde edilen anıların karşılaştırılmasıyla incelenmiştir. Ayrıca, istemli ve istemsiz otobiyografik anıları karşılaştıran çalışmaların neredeyse tamamında geri çağırma mekanizmalarının etkisi dikkate alınmamıştır. Bu çalışma, istemsiz otobiyografik anılara da doğrudan geri çağırma mekanizmasıyla erişildiği kabulünden yola çıkarak istemsiz otobiyografik anıları (İ-OA), doğrudan (D+OA) ve üretici geri çağırma (Ü+OA) ile erişilen istemli otobiyografik anılar ile grup-içi bir desende karşılaştıran ilk çalışmadır. İstemsiz anılar Uyanıklık Görevi, istemli anılar Galton-Crovitz anahtar sözcük yöntemi kullanılarak iki ayrı oturumda toplanmıştır. Bulgular, her iki oturuma da katılan 62 kişiden (44 kadın, 18 erkek) elde edilmiştir. Araştırma sonuçlarına göre, D+OA'lar istemli bir şekilde hatırlanıyor olmasına karşın, çoğu özelliği açısından aynı geri çağırma mekanizmasını kullanan İ-OA'lar ile benzerlik göstermektedir. Özetle, Ü+OA'lara kıyasla, hem D+OA'lar hem de İ-OA'lar daha kısa sürede hatırlanmıştır. Ayrıca, bu anılar daha belirgin ve duygusal etkileri daha yüksek olan anılar olmuştur. Aynı sözcükler ile tetiklenen istemli ve istemsiz anılar arasında belirginlik açısından anlamlı bir fark bulunmaması ise İ-OA'ların belirginlikteki üstünlüğünün kişisel olarak ayırt edici ipuçlarıyla tetiklenmelerinden kaynaklandığına işaret etmektedir. Ek olarak, yakın geçmişte yaşanmış bir olayın istemli ya da istemsiz hatırlanmasında çoğu fenomenolojik değerlendirme açısından fark bulunmamıştır. Kısaca, bulgular, istemli ve istemsiz anılar arasındaki farkların genel olarak, kasıtlı ya da kendiliğinden oluşan bir hatırlamadan ziyade, geri çağırma mekanizmalarından ileri geldiğine işaret etmektedir.