İstanbul Daki̇ Kentsel Dönüşüm Projeleri̇ni̇n Genel Bi̇r Eleşti̇ri̇si̇

Abstract

ÖzKentsel Dönüşüm, kentlerin fiziksel ve toplumsal anlamda dönüşmesine neden olan çok yönlü bir süreçtir. Türkiye'de farklı dönemlerde kentsel dönüşüm çalışmaları denenmiş, ancak esas anlamda gündeme gelmesi, 1999 Marmara Depremi sonrasında olmuştur. 2002 yılından itibaren kentsel dönüşüm çalışmaları hükümet programlarına dahil edilmiş olsa da kapsamlı projelerin yapımı, 2012 yılında çıkarılan 6306 Sayılı "Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun" ile olmuştur. İstanbul aldığı yoğun göçler ve nüfus artışı sonucunda; gecekondulaşma, kaçak yapılaşma ve bunlara bağlı olarak ortaya çıkan çarpık kentleşme sorunlarını yaşayan kentlerimizin en büyüğüdür. Günümüzde, kentin özellikle merkezi konumunda yer alan gecekondu alanlarında, kentsel dönüşüm projeleri hayata geçirilmeye başlanmıştır. Sürecin hızlanması ile birlikte İstanbul'un birçok ilçesinde kentsel dönüşüm projeleri tamamlanmış ve kentsel dönüşümün çok boyutlu sonuçları daha görünür hale gelmeye başlamıştır. Bu çalışmanın amacı da; tamamlanan kentsel dönüşüm projelerinin, mekansal ve toplumsal sonuçlarını eleştirel bir yaklaşımla ele almaktır. Araştırma yapılırken katılımlı gözlem ve mülakat gibi nitel araştırma yöntemleri kullanılmıştır. Tamamlanan kentsel dönüşüm projelerinin bulunduğu mahallelerde ikamet eden kişiler ile yarı yapılandırılmış formlar çerçevesinde görüşmeler yapılmış ve araştırmacı katılımlı gözlemler gerçekleştirilmiştir. Örneklem grubu belirlenirken; hane reisi ve konu hakkında bilgi sahibi olan kişiler ile görüşülmeye özen gösterilmiştir.Dönüşümden etkilenen kişiler, konutların yenilenmesine, sağlam hale gelmesine ve mahallenin daha düzenli olmasına genel anlamda olumlu yaklaşmaktadır. Ancak dönüşüm sadece bu sonuçlarla sınırlı kalmamakta, uygulanan neoliberal politikalar ile kentlerin dönüşmesine ekonomik anlamlar yüklenmektedir. Proje yüklenicileri olan özel firmalar, dönüşüm sürecinden yüksek miktarda kâr elde etmekte ve kentsel dönüşüm projelerinin kazanan tarafı olmaktadır. Kentsel dönüşüm alanlarında oturan kişilerin sosyo-ekonomik özellikleri göz önünde alındığında, elde edilen kârdan esas fayda sağlaması beklenen ise hak sahipleridir. Ancak mülakatlardan ve yapılan gözlemlerden anlaşıldığı üzere, ortaya çıkan ranttan mahalle sakinleri yararlanamadıkları gibi elde ettikleri yeni konutlar için de ciddi bir borçlanma sorunu yaşamaktadır. Bunun yanı sıra kentsel dönüşüm süreci ve sonrasında; mekansal ayrışma, etnik ve kültürel dışlanma, dönüşen alanlara sosyal ve kültürel anlamda uyum sağlayamama gibi konularda önemli problemler yaşandığı da gözlenmektedir. AbstractUrban Transformation is a multi-faceted process that causes the transformation of cities in a physical and social sense. In Turkey, urban transformation is tested in different periods, but it became a current issue after the 1999 Marmara Earthquake. Although the urban transformation studies were included in the government programs since 2002, the construction of the comprehensive projects was carried out in 2012 with the Law No. 6306 on the Transformation o...