“Irk” kavramının tarihsel gelişimi ve adli antropolojide kullanımı

Abstract

Antropolojik anlamda popülâsyonlar arasındaki fenotipik benzerliklerle yapılan sınıflandırmaya dayanan ırk kavramı, şekillenmeye başladığı 17. yüzyıldan itibaren tartışmalara konu olmuştur. Bu çalışmada da ırk kavramının dünyada ve Türkiye'de ortaya çıkışı ile daha spesifik olarak adli antropolojide kullanımı literatür taramasıyla irdelenmiştir. 18. yüzyılda sömürgeci yayılma sırasında karşılaşılan yeni halkların daha aşağı uygarlıklar olduğunu rasyonalize ederek onları kontrol altına almak için bilimsel bir düzleme oturtma çabası antropoloji biliminin doğmasına önayak olmuştur. Bu karşılaşmada yeni karşılaşılan "ilkel" insanın derisinin rengi insanların sınıflandırılmasında ilk "bilimsel" kıstas olmuştur. Daha sonra bu kriterler çeşitlenmiş, antropolojik yöntemlerin gelişmesiyle birlikte deri rengi yanında kafa ölçüleri de önemli birer sınıflandırma özelliği olarak kullanılmıştır. Giderek "ırkçılık" zemininde ilerlemeye başlayan ırk fikirleri 20. Yüzyılın başlarında genetik biliminin gelişmesiyle kan grupları, hormon düzeyleri, kalıtımsal özellikler gibi başka alanlardaki kriterlerle de desteklenmeye başlanmıştır. 20. Yüzyılın sonlarına gelindiğinde yüzlerce ırk tarifi yapılmaktaydı. Türkiye'de de dünyadakine benzer şekilde Cumhuriyetle birlikte antropoloji bilimi ırk üzerine yapılan çalışmalarla kurumsallaşmıştır. İlk dönem antropologların çabası Türk "ırk"ının Avrupa ile olan benzerliğini ispatlamak olmuştur. Ancak bugün dünyada halkının tamamen homojen olduğu çok az yer vardır ve göçler vasıtasıyla gen havuzu karışmış durumdadır. Bu nedenle de biyolog ve antropologların çoğu insanlara uygulanan biyolojik ırksal kavramları onlarca yıl önce reddetmiştir. Ancak günümüzde spesifik bir alan olan adli antropoloji, sınıflandırmayla uğraşmaktan ziyade kriminal olaylarda pozitif identifikasyon yapabilmek için "ırk" kavramını kullanmaya devam etmekte ve cinsiyet, yaş, boy tahmini ile birlikte ırk tayini de yapmaktadır. Pratik olarak özellikle siyah ve beyaz popülasyon arasında yoğunlaşan bu ayrımda kültürel ifadesinden dolayı ırk kavramına mesafeli yaklaşılsa da, yerine geçecek kapsayıcı bir kavram bulunamadığı için kullanılmaya devam edilmektedir.