Onder normale werktijden wordt in Nederland veelal een werkweek verstaan die loopt van maandag tot en met vrijdag, waarbij overdag ongeveer acht uur wordt gewerkt. In verschillende sectoren en beroepsgroepen is het om uiteenlopende redenen noodzakelijk afwijkende werktijden te hanteren. In ziekenhuizen is het bijvoorbeeld nodig voor het waarborgen van continue zorg. Maar ook in gevangenissen en bij de politie is het vereist voor het handhaven van de orde en veiligheid. Daarnaast zijn er economische motieven om de werktijden zo in te delen dat het productieproces 24 uur per dag doorgaat, zoals in de industrie gebeurt. Naast deze motieven die vooral zijn gericht op klant en bedrijf wordt werknemers ook steeds vaker de mogelijkheid geboden zelf werktijden te kiezen en in te delen. Door deze tijdsautonomie kunnen werknemers (deels) zelf bepalen op welke momenten zij werken, waardoor bijvoorbeeld werk en privé beter op elkaar kunnen worden afgestemd. Op de reguliere werktijden zijn tal van afwijkingen mogelijk, maar deze betreffen altijd de duur van het werk en/of het moment waarop wordt gewerkt. Bij een afwijkende duur gaat het bijvoorbeeld om overwerk waarbij er meer uren wordt gewerkt dan het contractueel afgesproken aantal, of om 12-uursdiensten in plaats van werkdagen van acht uur. Voorbeelden van afwijkende werkmomenten zijn 's avonds of 's nachts werken of in het weekend. Vaak is sprake van een combinatie van afwijkende werkduur en afwijkend werkmoment, zoals nogal eens het geval is bij overwerk maar ook bij ploegendiensten. Daarnaast is bij ploegendiensten meestal sprake van een bepaalde mate van onregelmatigheid, waarbij diensten roteren zodat vroege, late en nachtdiensten elkaar afwisselen. De snelheid en richting van rotatie kan per rooster verschillen. Naast de roosters die vrij gangbare werktijden hanteren, zijn er dus allerlei roostersystemen denkbaar die hier op de een of andere manier van afwijken. Al deze verschillende vormen van afwijkende werktijden kunnen diverse gevolgen hebben voor werknemers. Dit artikel geeft een overzicht van wat bekend is vanuit de wetenschap over de relatie tussen afwijkende werktijden en gezondheid en welbe- Dit artikel geeft een overzicht van wat bekend is vanuit de wetenschap over de relatie tussen afwijkende werktijden en gezondheid en welbevinden van werknemers. De literatuur laat zien dat het werken op afwijkende werktijden samenhangt met diverse negatieve gezondheidsgevolgen. Zo is overwerk gerelateerd aan hart-en vaatziekten en is er beperkt bewijs voor een causaal verband tussen langdurig nachtwerk en borstkanker. Verder lijkt ploegendienst samen te hangen met maag-darmstoornissen. Overwerk hangt ten slotte samen met meer spier-en gewrichtsklachten, slaapproblemen en fouten maken. In de discussie wordt ingegaan op de Arbeidstijdenwet, de toepassing van onderzoeksresultaten op het gebied van afwijkende werktijden en de nieuwe ontwikkelingen rond zelfroosteren als mogelijkheid voor werkgevers en werknemers om de nadelige invloed van afwijkende werktijden op de veili...
