İbn Âbidîn’in Vehhâbîler Hakkındaki Görüşlerinin Hind Alt Kıtası Hanefilerine Etkisi

Abstract

Hanefî âlim Muhammed Emîn İbn Âbidîn (1198-1252/1784-1836), yaşadığı dönemde Vehhâbîler’in tarihi için önemli olan gelişmelere şahit olmuştur. Vehhâbîler Hicaz’ı ele geçirmiş ancak Mısır valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa ve oğulları Tosun Paşa ile İbrahim Paşa Hicaz’ı geri almış, Vehhâbîler’in kurdukları ilk Suûdî yönetimini ortadan kaldırmıştır. İbn Âbidîn Reddü’l-Muhtâr adlı kitabında, Vehhâbîleri devlete karşı isyan etmiş olan bağîler olarak değerlendirir. Onları Halife Hz. Ali’ye karşı isyan etmiş Hâricîler gibi görür ve onlardan “zamanı-mızda Hâricîler” diye söz eder. İbn Âbidîn’e göre Vehhâbîler Hanbelî mezhebini kabul eder. Ancak Vehhâbîler sadece kendilerinin Müslüman olduklarına inanırlar, muhaliflerini müşrik sayarlar. Ehl-i Sünnet mensuplarının öldürülmelerini mubah görürler. Hint alt kıtasında yakın tarihte ortaya çıkan Hanefî cemâatler Vehhâbîler’i tenkit etmişlerdir. Birelviler cemaatinin kurucusu olan Ahmed Rızâ Hân Birelvî (1272-1340/1856-1921), Hanefî Mâtürîdî ve sûfî olup Vehhâbî karşıt-lığıyla bilinir. Birelvî, kendisi gibi Hanefî Mâtürîdî ve sûfî olan Diyûbendîler’i Vehhâbî olmakla itham eder. Aynı dönemde yaşayan Diyûbendî alim Halîl b. Ahmed Sehârenpûrî (1269-1346/1852-1927), Vehhâbîler’i İbn Âbidîn’nin ifadelerini naklederek Hâricîler olarak değerlendirir ve kendilerine yapılan Vehhâbî yakıştırmasını reddeder. Sehârenpûrî’nin bu ifadeleri dönemin önde gelen Diyûbendî alimleri tarafından da tasdik edilmiştir. Vehhâbî karşıtlığı Osmanlı taraftarlığı anlamına gelmemektedir. Kureyş neslinden olmadıkları için Osmanlı hilafetini meşru görmeyen Birelvîler’in hilafet görüşü, İngilizler ile anlaşıp hilafet iddiasıyla Osmanlı’ya karşı isyan edecek olan Şerif Hüseyin’in hilafet iddiası ile uyumludur. Şerifler de Vehhâbîlere karşı mücade etmiştir. Diyûbendîler Şerif Hüseyin’in hilafet iddiasını reddetmiş, Osmanlı hilafetine desteğini sürdürmüş-tür. Bu çalışmada bu iki Hanefî ekolün Vehhâbîlik hakkındaki görüşleri bölgede-ki tarihi gelişmeler ile ilişkisi kurularak ele alınmaktadır.